“Я, конечно, иностранными языками не увлекаюсь, — задуменна кажа ён, хаваючы фота ў тэчку. — Но даже я, блин, могу сказать: у него на коже написано что-то не по-русски. Ножиком нацарапано. Ножик-то мы нашли... А вот что там за текст... Хрен разберешь. Это не английский, не немецкий, не французский... Мы, ясен перец, покажем знающим людям, но пока что расшифровать не получается. Видите, Олег Олегович, я от вас ничего, я вам как родному... А вы?”

І яшчэ адзін ліст паперы. Ён кладзецца перада мной акуратна, нібы мне трэба падпісаць нейкую дамову і ад аднаго майго росчырку залежыць, ці будзе нам зь ім выгода, нам і нашаму дзіўнаму прадпрыемству, у якога пакуль што няма канкурэнтаў.

“Интересно, да? — ён зноў утаропліваецца мне ў вочы. — Я это сам переписал. От руки. Прямо с кожи этого Козловича. И не жалуюсь. Может, скажете, что это? Поможете нам? Что здесь на­писано? Вы же умный, языками владеете. Владеете же?”

“Кто кем владеет, это еще вопрос...”

“Что вы там бормочете? Какой допрос? Просто беседуем. Вот, полюбуйтесь”.

Тое, што я бачу, прымушае мяне скалануцца. Ён нецярпліва перагінаецца праз стол, касавурыцца то на гэты кароткі тэкст, то на мяне. Вядома, я ведаю, што напісана на тым аркушы. Мова бальбута простая — дастаткова мець трохі фантазіі, быць хаця б на каліўца паэтам. І, зразумела, засвоіць каранёвую сыстэму, але гэта лёгка. Каранёвая база — гучыць, як на прыёме ў дантыста. Трыццаць два зубы — сто трыццаць словаў. А вось у нэандэртальца зубоў было сорак чатыры.

“Як чыжоў у Хармса”, — кажу я.

“Что вы сказали?”

“Да так, ничего”.

Лічбы, лічбы, лічбы. Лічбы супраць словаў. Я ўсё прадумаў. Каранёвая сыстэма супраць карнай.

Як жа мне хочацца пісаць. Усё патлумачыць, за ўсё апраўдацца. Расказаць камусьці, так, каб з самага пачатку. Бо інакш ніхто не зразумее. А гэты боўдзіла забраў паперу.

Я ўжо не адварочваюся. Тупа гляджу на падсунуты мне тэкст. На паперы словы выглядаюць салідна. Быццам гэта ня я іх прыдумаў. Быццам я тут ні пры чым. Сьмешна будзе, калі яны дабяруцца да праўды. Перапісана, канечне, няўмела, з памылкамі — а можа, і арыгінал быў такі, Козьлік любіў прапускаць літары, усе маладыя хворыя на дысграфію, а ўсё яно, сеціва, тое сеціва, якое адмяніла законы пісьма — скасавала правапіс разам з этыкай. У што ж ты гуляў са мной, Козьлік?

“Да какие там языки, — я спрабую ўзяць сябе ў рукі. — Вы меня с кем-то путаете, я не полиглот”.

Ён ня верыць.

“Да ну? А мне говорили...”

Я зусім забыў, што апрача Козьліка ёсьць іншыя. Каштанка. Буня. Няўжо і яны сядзелі вось так, у душным кабінэце, і адварочваліся, і ўдавалі, што ня маюць ніякага дачыненьня да таго, што адбылося.

“Ну, может... Нет, не знаю. На что-то похоже, но на что... Нет, не могу сказать. Может, это баскский. Но я им не владею. Только слышал, что это очень трудный язык. Не знаю. Да я вообще в школе немецкий учил!”

Апошнія словы гучаць амаль гістэрычна. І ўсё ж я адчуваю гонар. Таму што ўсё ўсур’ёз. Нарэшце мяне і мой твор успрымаюць усур’ёз. Няхай гэта ўсяго толькі маленькі чалавек у душным кабінэце.

І тады ён раптам пачынае ўголас чытаць тое, што напісана на аркушы — гэтым сваім драўляным голасам, ставячы націскі так, быццам хоча мяне прынізіць, ён чытае так, быццам груба зрывае адзеньне зь нейкай безабароннай істоты, і яе цела пакрысе праступае скрозь змрок ягонага ідыятызму, цяжкапазнавальнае, але яшчэ жывое цела. А ён мучыць, рве сваім паганым языком слова за словам, цягне. І паглядае на мяне зларадна. Гасудараў муж паглядае на мяне, быццам чытае цяпер са злых зморшчын на маім ілбе, а ня з аркуша шэрай паперы. Скалечаныя ім словы грымяць у мяне ў вушах. Цыдулка, якую пакінуў Козьлік, зусім кароткая, але гэтае бяздарнае чытаньне хутка даводзіць мяне да шаленства.

Гэта трэба чытаць зусім ня так, трэба нарасьпеў, мякка, гэта ж музыка, неабавязкова ведаць значэньні словаў, каб іх правільна вымавіць, у вас жа няма слыху! — хочацца мне крыкнуць яму ў твар.

Але я стрымліваюся.

Прымружыўшыся, гасудараў муж доўга глядзіць на мяне, а потым складвае ўсё ў тэчку.

“Не хотите вы помогать, Олег Олегович. А придется. Есть свидетели. Которые, согласно их показаниям, неоднократно... Короче, которые видели вас с Козловичем, Кашкан и этим, как его... Бундасом Станиславом. Что-то же вас связывало. Да еще как связывало”.

“Ничего особенного. Просто знакомые”.

“Знакомые... Да уж. Слишком знакомые. Вас час­то видели вместе. В самых разных местах. А еще... Еще эти трое неоднократно приходили к вам домой. То есть в незаконно снимаемое вами помещение... Чем вы там занимались?”

“Ничем. Языки учили”.

“А говорите, не полиглот, только немецкий... Что ж вы все врете, а? Я ж вас насквозь вижу. Что за языки?”

“Разные...”

“Какие?”

“Это не важно”.

“То есть садились и учили? И больше ничего? Ничем больше не занимались? Может, вы языками не в том смысле занимались? А? Язык — слово неоднозначное”.

“Нет. Мы говорили — и все”.

“На каком языке?”

“Которого не существует”.

“Но вы на нем говорили?”

“Да”.

“Значит, он существует?”

“Нет. То есть, конечно, да, но только... Никто о нем не знает”.

“Он существует? Да или нет?”

“Нет”.

“Ясно. Замечательно. Действительно, чего это я к вам прицепился? Все ж нормально. Это я просто какой-то подозрительный. А вы невинная овечка, жертва полицейского государства. Сорокалетний неженатый мужчина приглашает к себе домой двух молодых людей и одну несовершеннолетнюю, говорит с ними на языке, которого, блядь, не существует, а потом один из парней ножиком режет себе на коже какие-то слова и голый выбрасывается из окна. Прекрасно. Вопросов нет. Никакого криминала. Обычное дело, тут и думать нечего. Простое, как мычание. Наверное, надо извиниться перед вами и отпустить на все четыре стороны. Чтоб вы пошли домой и дальше говорить на несуществующих языках, водить к себе новые партии несовершеннолетних и учить их писать на коже ножиком. От руки”.

“Я не учил... Ножиком. Понимаете... Мы говорили. Это искусственный язык. Я его придумал”.

“Зачем?”

Я адводжу вочы. Я разгублены, як дзіця. Я баюся такіх хуткасьцяў, у мяне тады далоні робяцца, як з паперы. Таму я не знаходжу нічога лепшага, як толькі прамармытаць з масьленай усьмешкай:

“В смысле?”

“Я спрашиваю: зачем?”

Да гэтага пытаньня я і праўда ня быў гатовы. Напэўна, я нават пабляднеў. Нахмурыўшыся, неўразумела выставіўшы наперад бровы, ён глядзеў так, быццам толькі што злавіў мяне на хлусьні. Я чакаў, што зараз давядзецца прачытаць яму лекцыю пра эспэранта і іншыя канлангі, расказаць, што я не адзін такі вырадак у сьвеце, які цікавіцца штучнымі мовамі. І мімаходзь намякнуць, што “штучнасьць мовы” ў дадзеным выпадку — тэрмін некарэктны, трэба гаварыць менавіта пра constructed languages. Штучнасьць — гэта мёртвы стан, ілюзія. А нас было чацьвёра жывых — без усялякіх ілюзій. Чамусьці я спадзяваўся, што ўцяміць усё гэта бу­дзе пад сілу ягонаму юрыдычнаму, юрліва-бюракратычнаму розумчыку — умишку ягонаму, мелкой умочке гасударавай, мозачку, у якім няма месца ні фантазіі, ні красе. Але нейкія ж кніжкі ён чытаў. Ёсьць жа кошка ў ягоным доме! І мячык у кошкі! Ён жа не дурны. Пра мычаньне — гэта ж ня кожны ў гэтым гасударавым доме так завярнуць зможа. Я не адчуваў да яго нянавісьці. Усё ішло як ішло. Некуды б прывяло. І тут гэтае бязьлітаснае, недарэчнае, такое крыўднае “зачем?”

А і праўда — навошта? Людзі прыдумляюць канлангі, каб ашчасьлівіць іншых людзей. Каб даць шанец людзям на паразуменьне. Каб адпомсьціць богу. Ці дзеля інтэлектуальнай забавы — каб вырашыць мастацкую задачу. Запоўніць пустыя клетачкі, каб усё сышлося і можна было пайсьці піць гарбату і падумаць пра вечнае. Пра тое, як зарабіць грошай і застацца жывым. Людзі ствараюць мовы, каб ведаць, што ў іх унутры. Але навошта ўсё гэта было мне?

“Дайте мне бумагу, — папрасіў я дрыготкім голасам. — Пожалуйста. Я боюсь говорить, мне надо писать”.

“Нет, — ён пахітаў галавой. — Снова вы мне про колбаски начнете, про чемоданы с будущим. Сделаем так. Есть у нас здесь один кабинет... Он пока что пустой. После ремонта. Я дам вам диктофон и закрою там на час или два. А вы расскажите. Все, как есть. Представьте, что пишете. И начинайте говорить. Не забывая о том, что ваша задача — ответить на все мои вопросы. А дальше все будет зависеть только от вас. И никаких красивостей, договорились?”

Я ківаю. Вось як яно выйшла. Варта было яму загаварыць вось так, дзелавіта і спакойна, і цяпер ён для мяне як родны. Мне нават хочацца руку яму паціснуць ці нават абняць.

Усё жыцьцё я мару гаварыць так, быццам я пішу. Я чуў, што за гэтыя віды дзейнасьці адказваюць розныя паловы мозгу. Але праблема ў тым, што ўсё чутнае мне заўжды падаецца хлусьнёй. Я ведаю, што немагчымае магчыма. А інакш і жыць няма чаго.

Ён правёў мяне ў пусты кабінэт, дзе не было нічога, апрача стала і крэсла, і ўключыў сваю ма­шынку.

Я назваў сваё імя і не бязь цяжкасьці ўспомніў, які сёньня дзень.

“Никакой литературщины! Только факты, имена и даты”, — строга нагадаў ён, зачыняючы за сабой дзьверы.

“Да-да, конечно, я понял”, — пасьпешліва зама­хаў я рукамі. Мне хацелася, каб ён як мага хутчэй сышоў.­­­

У дзьвярах павярнуўся ключ. У закратаванае акно зазірнула сонца і расклала на стале сваю дошку для кітайскай гульні. Цяпер я быў адзін, сядзеў і ня ведаў, з чаго пачаць. Машынка на стале запісвала маё дыханьне, стук сэрца, далёкія гукі дрылёў і кранаў, дробат пальцаў. Некалькі хвілін я моўчкі глядзеў на яе — і на нейкі момант мне падалося, што я ўжо ўсё сказаў. Уся гісторыя ўжо там, у гэтай д’ябальскай скрынцы. Нехта з таго боку паторгаў ручку дзьвярэй — і раздражнёна патупаў назад па калідоры. Падсунуўшыся да стала, я цяжка дыхаў і ня мог нічога сказаць. І тут я заўважыў нітку. Яе кончык тырчаў з прачыненай шуфляды пустога стала. Аднаму богу ведама, як яна туды трапіла, гэтая сіняя нітка, што зачапілася за цьвічок у драўлянай шуфлядзе. Асьцярожна, імкнучыся не парваць няўлоўны, тонкі сіні хвост, я вызваліў яе, выцягнуў і наматаў на ўказальны палец. А потым разматаў. І наматаў зноў. Яна была даўжынёй у далонь. Гульня мяне захапіла. Я ўжо ня думаў пра словы. Я гуляў са сваёй сяброўкай-ніткай, а нехта іншы, каму надакучыла на нас глядзець, пакашляў і пачаў гаварыць. Напаўвуха я прыслухоўваўся да яго маналёгу, часам мне нават хацелася перапыніць яго і паправіць, але нітка была важнейшая. Зрэш­ты, з самага пачатку гэты нехта выбраў ня той тон, ня тыя словы, ён бессаромна падхлушваў і выстаўляў сябе значна разумнейшым, чым ёсьць. Яго паслухаць, дык усё так проста. Як у кніжках. Але трэба даць яму выгаварыцца.