Potem wzywano stolarza. We wszystkich gospodarstwach zawsze trzymano gotowy materiał na trumnę, zresztą nie na jedną, bo nigdy nic nie wiadomo. Specjalne szerokie deski stały oparte o ścianę w rogu stodoły. Mali nigdy nie lubiła ich widoku.

Najczęściej dzwoniono do Andersa. Miał dużą wprawę w zbijaniu trumien, więc praca przebiegała szybko. W ciągu popołudnia Sivert powinien zostać przygotowany, ubrany w pośmiertną szatę w sypialni na poddaszu i ułożony w trumnie, którą Johan z którymś z mężczyzn wniesie na górę.

Schody na poddasze były wąskie i strome, ale wystarczyło miejsca, by wnieść i znieść po nich trumnę. Nie zdarzało się, by ktoś, budując dom, o tym nie pomyślał. Kiedy mężczyźni zniosą trumnę na dół, ustawią ją w salonie, gdzie Nikolai poprowadzi czuwanie dla przybyłych. Pewnie przyjdzie ich niemało, pomyślała Mali, jako że Sivert cieszył się we wsi powszechnym szacunkiem.

Potem trumnę wyniesie się do stodoły, gdzie zostanie do dnia pogrzebu. Teraz w czasie zimy tam właśnie ją przechowywano, natomiast kiedy ktoś umierał latem, zwłoki trzymano w piwnicy, najzimniejszym miejscu o tej porze roku.

Później podadzą kawę.

Mali nie wiedziała jeszcze, kiedy będzie pogrzeb, musi najpierw porozmawiać z administratorem kościoła. Grabarzy czeka nie lada praca przy kopaniu grobu przy zalegającym śniegu i zmarzniętej ziemi, ale poradzą sobie, nawet jeśli zajmie im to parę dni. Zwyczaj nakazywał, by nikt nie został pochowany przed upływem co najmniej trzech dni od śmierci. Na ogół pogrzeb odbywał się po tygodniu, pod warunkiem że przypadało to w dzień powszedni. Nigdy nie urządzano pogrzebów w sobotę lub niedzielę. Prawdopodobnie stypa odbędzie się w najbliższy piątek, pomyślała Mali. Nagle uświadomiła sobie, że następnego dnia po pogrzebie, w sobotę, jej siostra Eli bierze ślub. Jakże w tej sytuacji będę mogła pójść na wesele, zastanawiała się. Pomyśli o tym później i porozmawia z Johanem.

Wreszcie, jak sądziła, załatwiła wszystko, co było do załatwienia: zadzwoniła po Marię, stolarza i Nikolaia, zawiadomiła gospodarzy w innych dużych dworach, tych z Buvika i tych z Gjelstad. Ci, których nie zawiadomiła, dowiedzą się od innych. Tak to zwykle bywa – plotka rozchodzi się niczym ogień wśród suchej trawy.

Kiedy Mali wróciła do salonu, podeszła do Małego Siverta i powiedziała, że oboje muszą pójść na chwilę do sypialni na poddaszu. Chłopczyk protestował ze wszystkich sił, myśląc, że mama chce go położyć spać w środku dnia, a nie miał na to najmniejszej ochoty.

– Chcę tylko z tobą porozmawiać – obiecała Mali. – Jednak nikt inny nie może nas słyszeć i dlatego na trochę pójdziemy na górę, tylko ty i ja.

Rzuciła szybkie spojrzenie na sypialnię Beret i Siverta, kiedy ją mijali. Słyszała wcześniej, jak sanie podjeżdżały pod dom babci, i zrozumiała, że Sivert został już wniesiony na górę i położony do swojego łóżka. Ostatni raz, pomyślała i przełknęła łzy, które cisnęły się do oczu. Musi być silna, żeby ułatwić Małemu Sivertowi przyjęcie złych wiadomości. Podejrzewała bowiem, że chłopiec będzie zrozpaczony, gdyż jego kontakty z dziadkiem były bliskie i serdeczne. Mały Sivert posiadał niezwykłą zdolność przełamywania dystansu, wprost zarażał swoją radością, nikt nie potrafił się oprzeć jego urokowi. Nawet Beret, pomyślała Mali, to mówiło samo za siebie.

Usiadła na krześle przy oknie i wzięła syna na kolana. Przytuliła go mocno, przycisnęła jego główkę do piersi i pomyślała o Jo. Zapragnęła, by był tu razem z nimi, trzymał oboje w objęciach, pomógł ukoić nieco smutek i ból. Wiedziała, że łatwiej byłoby jej znieść śmierć teścia, gdyby mogła trzymać za rękę ukochanego. Wszystko wydawałoby się prostsze, pomyślała. Ale i tego dnia musiała radzić sobie bez Jo. Zawsze tak będzie, ramiona Jo nie są już dla niej. Miał inną…

– Widzisz to piękne, błękitne niebo? – zaczęła cichym głosem.

Mały Sivert podniósł głowę i spojrzał w górę.

– Wiesz o tym, że tam mieszkają wszyscy, którzy umarli, prawda? – mówiła dalej Mali. – Pan Bóg wziął ich do siebie, zmienił w anioły i jest im tam bardzo dobrze.

– Mama nie umze – przestraszył się Mały Sivert i poważnie spojrzał na nią.

– Nie, mama nie umrze. Jestem z tobą – odparła Mali i mocniej przytuliła dziecko. – Ale dziadek… Dziadek był dzisiaj w lesie i spadły na niego wielkie drzewa. No i dziadek…

Mali poczuła dławienie w gardle, musiała przerwać i przełknąć ślinę. Mały Sivert odwrócił się i spojrzał na nią ogromnymi oczami.

– Dziadek? – spytał zdumiony. – Gdzie jest dziadek?

– Jest w niebie u Pana Boga z aniołami – szepnęła Mali, nie mogąc dłużej powstrzymać łez. Pociekły na włosy chłopca, siedzącego na jej kolanach. – Ale jest mu tam dobrze – dodała. – Jest razem z aniołkami i może na nas patrzeć z góry. Dziadek będzie teraz z góry pilnował swojego chłopczyka. A my codziennie wieczorem będziemy dziadkowi mówili „dobranoc", ty i ja.

Wciągnęła głęboko powietrze. Powolnymi, zdecydowanymi ruchami masowała synka po plecach, żeby go uspokoić. Zapragnęła, by i ją ktoś dziś przytulił i pogładził po plecach, trzymał w ramionach, choćby przez tę jedną krótką chwilę…

– Gwiazdy, wiesz, to oczy aniołów, którymi patrzą na swoich bliskich. Teraz na niebie pojawi się nowa gwiazdka. To oczy naszego dziadka.

Mały Sivert długo się nie odzywał. Mali zauważyła, że wsunął kciuk do buzi i dla otuchy przyłożył skrawek jej fartucha do policzka. Potem podniósł głowę i spojrzał na matkę, na jej twarz mokrą od łez i ciemne, smutne oczy. I nagle wybuchnął płaczem. Objął Mali rączkami i przywarł do niej z całej siły.

– Dziadek – szlochał. – Mój dziadziuś.

Mali nie powiedziała nic więcej. Siedziała w milczeniu, kołysząc dziecko. Trzymała je mocno w ramionach i całowała jego ciemną główkę. O Boże, pomyślała, gdybym tylko mogła unieść jego troski. Nie tylko teraz, ale zawsze. Niestety, każdy musi sam dźwigać swój smutek, nawet małe dzieci. Ona może tylko starać się łagodzić to cierpienie, najlepiej jak umie. Jedyna pociecha w tym, że Mały Sivert być może szybko przeboleje stratę. Dzieci już takie są. Poza tym potrafił godzić się z pewnymi rzeczami, już wcześniej to dostrzegła. Jak gdyby rozumiał, że w niektórych sytuacjach nic się nie da zrobić. Po prostu, jest, jak jest.

Malec powoli się uspokajał. Płacz przeszedł w żałosne łkanie, które od czasu do czasu wstrząsało maleńkim, kruchym ciałem. Mali gładziła szczupłe plecy chłopca, jednak nie odzywała się. Wiszące nisko zimowe słońce kryło się za górami. Na południowym krańcu nieba pojawiła się ledwie widoczna blada gwiazda. Przez mgnienie oka Mali zastanowiła się, czy dobrze robi, zwodząc syna, opowiadając mu o aniołach i gwiazdach, szybko jednak odrzuciła wątpliwości. Według Biblii opowieści o aniołach nie są kłamstwem. A gwiazdy…

Wszyscy przecież potrzebują jakiejś pociechy, a cóż może być piękniejszego niż cudowne gwiaździste niebo? Chłopiec nie będzie tak bardzo rozpaczał po stracie dziadka, pomyślała Mali. wierząc, że może go zobaczyć jako jedną z wielkich migocących gwiazd na nocnym rozgwieżdżonym niebie. W ten sposób malec zawsze będzie czuł, że dziadek jest gdzieś w pobliżu. Nie, czuła, że nie postępuje źle, opowiadając mu te niestworzone historie.

– Popatrz, Mały Sivercie – powiedziała cicho, wskazując na niebo. – Dziadek nie chce, żebyś się smucił. On już poszedł do aniołków, widzisz?

Chłopiec podniósł głowę i spojrzał przez okno. Długo siedział nieruchomo, wpatrując się w bladą gwiazdę. Potem odwrócił zaczerwienioną, zapłakaną twarz w stronę matki i uśmiechnął się.

– Widzę cię, dziadku – zawołał z nosem przyklejonym do lodowatej szyby. – Widzę.

Kiedy Mali zeszła na dół z Małym Sivertem, Maria już była w salonie. Zdążyła nawet kupić materiał. Siedziała przy starej maszynie do szycia i szyła pośmiertną szatę dla Siverta. Stół stał nakryty do obiadu i Mali poprosiła Ingeborg, by zawołała wszystkich na posiłek oraz przyprowadziła parobków i stolarza, który pracował w stodole. Ale czy będzie chciał jeść?

Sama zabrała Małego Siverta i wyszła do domu babci, gdzie Johan został z matką. Skoro tylko mały zobaczył ojca, puścił rękę Mali i pobiegł do niego. Zarzucił mu rączki na szyję, aż Johanowi zaszkliły się oczy.

– Dziadek umalł – rzekł i popatrzył poważnie na ojca. – Jest telaz aniołem. Widziałem go.

Johan musiał odchrząknąć, zanim zdołał odpowiedzieć.

– Tak, dziadek jest teraz aniołem – przytaknął i poklepał chłopca po głowie. – A gdzie go widziałeś?

– Na niebie – odparł Mały Sivert i uśmiechnął się szeroko. – Chodź, pokazę ci.

Zeskoczył na podłogę i chwycił Johana za rękę. Wtedy zauważył babcię, siedzącą nieruchomo w bujanym fotelu, i złapał ją drugą ręką. Babcia, o dziwo, wstała i razem z wnukiem i synem podeszła do okna. Mały Sivert spojrzał w górę i nagle dostrzegł ową bladą gwiazdę na południowym niebie.

– Tam! – zawołał i pokazał. – Dziadek widzi nas.

Przez chwilę stali tak we troje w milczeniu. Mali przyglądała się ramionom Beret, zobaczyła, że teściowa walczy z płaczem.

– Myślę, że masz rację – przyznała Beret ochrypłym głosem i położyła dłoń na główce wnuka. – Jak dobrze, że mamy ciebie, Mały Sivercie. Teraz, gdy dziadka nie ma już wśród nas, lecz przebywa w niebie u Boga i aniołów, ty nie będziesz już Małym Sivertem. Teraz został tylko jeden Sivert tu w Stornes i ty nim jesteś. Odtąd będziemy cię nazywać Sivertem – powiedziała i znowu wzięła go za rękę. – Sivercie Stornes.

Johan odwrócił się i napotkał spojrzenie Mali. Skinął nieznacznie głową, a ona odpowiedziała mu skinieniem.

– Tak, teraz ty jesteś Sivertem Stornes – potwierdził i wziął syna na ręce. – To wielkie dziedzictwo i odpowiedzialność, ale jestem przekonany, że sobie poradzisz.

Mały Sivert spoglądał zdezorientowany to na babcię, to na ojca. Nie rozumiał, co Johan ma na myśli, ale zaraz się uśmiechnął.

– Mały Sivelt duzy – rzekł dumnie.