“Нільс? Гэта не падобна да расейскага імя, — кінуў Тэрэзіюс Скіма, асьцярожна кладучы манэтку на сьпіну нейкай энцыкляпэдыі. Упусьціш — і манэтка згіне сярод гэтых гор, гэтых калёнаў, гэтых асілкаў, заснулых на стагодзьдзе вартаўнікоў забытага храму. — Хоць, вядома, усяляк бывае...”

“Бывае, — пагадзіўся Кляйнрот, схапіўшы манэт­ку кароткімі жоўтымі кіпцямі. — Вы маеце рацыю. Бывае ўсяляк”.

6.

На літаратурную імпрэзу ў “Апошняй кнігарні” Тэрэзіюс Скіма апрануў чорную вечаровую сукенку, а паўзьверх — скураную куртку. На нагах ягоных былі тыя самыя боты да калена: як і куртка, боты былі са штучнай скуры, якая ўжо даўно перасягнула якасьцю натуральную. Некалі штучная скура адсьвяткавала, так бы мовіць, этычную перамогу над натуральнай, вычышчанай ад крыві і крыку жывёлаў (ад крыку, застылага ў яе мёртвай фактуры, пазбавіцца было цяжэй...) — а затым прыйшла эстэтычная і эканамічная.

Толькі эмігранты з далёкіх краінаў і з-за Ўсходняй мяжы, адтуль, дзе канчаецца Эўропа, захавалі барбарскую любоў да скуры забітых зьвяроў — нібы самі заставаліся зьвярамі; а можа, гэтак яны баранілі ў сабе радзіму: як вырваныя з нораў жывёлы?

Яшчэ паўтара стагодзьдзя таму з натуральнай скуры рабілі вокладкі для кніг, падумаў Тэрэзіюс Скіма, спускаючыся да дзьвярэй “Апошняй кнігарні”. Ужо другі раз сёньня, адзначыў ён, не без сумневу беручыся за жалезную ручку. Магчыма, яе хапалі спацелыя пальцы самых розных памерлых пісьменьнікаў. Ён ня ведаў ніводнага імя — але яны былі. Гэта яны напісалі ўсе тыя папяровыя горы — і ціха сышлі ў нябыт, пакінуўшы нам разграбаць створанае імі. А мы не разграбаем. Мы проста схавалі горы пад зямлю і зрабілі выгляд, што іх больш няма.

Дзьверы абыякава паглядзелі ў твар Тэрэзіюсу Скіму і адвярнуліся. Цяпер на іх была прылепленая някідкая афіша, што абвяшчала:

“Апошняя кнігарня” запрашае на вечар паэзіі

Кіма Кляўса,

аўтара паэтычных зборнікаў “0,9, 99”, “Ohne Bilder, mit Kobolden“ “Iwandurak”, ляўрэата паэтычных прэмій “Абажур”, “Абажур-2”, прэміі імя Імрэ фон Штукара, двойчы ляўрэата прэміі імя Эльзы Клюге і прэміі Івана Блядскога.

Уваход — 3 маркі. Уладальнікам залатой клюбнай карткі “Абажур” зьніжка 50 адсоткаў”.

Было безь дзесяці сем, але кнігарня, здавалася, нават не падазравала пра падзею. Нічога не зьмя­нілася з таго моманту, як Тэрэзіюс Скіма выйшаў адсюль, трымаючы ў руках кніжку пра Нільса. Тэрэзіюс Скіма пашукаў вачыма прадаўца, але не знайшоў і дастаў тэлефон, каб праверыць пошту. Але нешта замінала яму сканцэнтравацца. Быццам нехта назіраў за ім, заглядваў праз плячо, варушыў вуснамі... Дзе ў кніг вусны? Дзе вочы ў кніжных узгоркаў? Дзе сканчаюцца рукі састарэлых кніжных атлянтаў?..

“Агент Скі-і-ма, — Кляйнрот вынырнуў зь нейкай нары. — Ня думаў, што вы і праўда завітаеце да нас. Але я рады, напраўду рады. Беражыце нэрвы, агент Скіма. І прашу вас, ні ў што ня ўмешвайцеся. Гэта ж ня вашая кампэтэнцыя, праўда?”

Тэрэзіюс Скіма схаваў тэлефон. Ён яшчэ ня ведаў, як яму паводзіцца тут: Кляйнрот нібы сам быў старой кніжкай, якая немаведама чаму загаварыла, і яго хацелася загарнуць і паставіць на месца.

“Чытаньне будзе тут, у суседнім пакоі, — Кляйнрот зрабіў запрашальны жэст. — Асьцярожна, агент Скіма, здыміце заплечнік, не прымушайце мяне зноў насыпаць горы...”

Пакой, у які яны ўціснуліся, быў меншы за першы, але тут стаялі толькі крэслы, і таму ён падаваўся прасторнейшым. Месца каля сьцяны было вольнае — там, за маленькім антыкварным столікам, на якім стаяла запаленая сьвечка, сядзеў тоўсты чалавек у сукенцы такой кароткай, што праз тонкія калготкі можна было разгледзець друзлыя ляжкі і каляровыя майткі. Сукенка была з глыбокім дэкальтэ, адкуль вылазіла густая чорная поўсьць. У неахайнай барадзе чалавека жылі кавалкі зьедзенай сёньня ежы: зь першага позірку Тэрэзіюс Скіма вызначыў, што гэта рэшткі кебабу... канечне ж, кебабу Алі, які меў сваю ядальню на рагу Грэгар-Зандэр-штрасэ недалёка адсюль. Ніжэй за дэкальтэ сукенку упрыгожваў надпіс: “...und grün des Lebens fucking Baum...”

Цытата — але адкуль? Тэрэзіюс Скіма імгненна спраўдзіў у сеціве і скептычна пасьміхнуўся.

“Знаёмцеся, — Кляйнрот з гідкай усьмешкай паглядзеў на тоўстага мужчыну. — Кім Кляўс, геній нашага часу. А гэта агент Скіма, у нейкім сэнсе ваш калега, Кіме. Ён таксама шукае імёны... імёны для таго, што пры жыцьці ня мела ў іх патрэбу”.

Якая дзіўная фраза, падумаў Скіма — а таўстун схапіў раптам ягоную руку і паднёс да сваіх тлус­тых вуснаў. Цмокнуў: Скіма адчуў, як кавалачак ягонага цела зрабіўся на імгненьне чужым — як вярнуць яго? Што гэта? Навошта гэта? Гэтая невытлумачальная, старая, ірацыянальная нелюбоў да тоўстых — ад якой чалавецтва так і не пазбавілася? Гэтыя старамодныя дотыкі, пацалункі, рытуалы — пазычыць часьцінку цела іншаму, ведаючы, што яна ўжо ня вернецца: чаму ўсё гэта атаясамліваецца з паэзіяй? Гэтая ўпэўненасьць у тым, што слова заслугоўвае такой амаль рэлігійнай увагі? Схавацца пад зямлёй, накрыцца мёртвымі целамі кніг, удаць, што ніякага часу не існуе, што нехта мае прывілей казаць, а нехта ганаровае права слухаць? Магчыма, літаратура памерла менавіта таму, што заўжды была такой герархічнай?

“Вы любіце паэзію, агент?” — спытаў Кім Кляўс, і па ягоным голасе Скіма зразумеў, што паэт запіў свой кебаб танным ромам. Магчыма, тым самым, які піў загадкавы пастаялец перад сьмерцю.

“Я люблю коцікаў, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. — Яны лепш пахнуць”.

Кляйнрот зарыпеў вялікімі пярэднімі зубамі на знак ухвалы.

“Вы прыгожы, — зарагатаў Кім Кляўс. — Калі б я быў жанчынай... Эх. Я бачу, вы любіце паэзію, хоць, магчыма, самі пра гэта не здагадваецеся. “Я люблю коцікаў” — гэта ўжо само па сабе верш. Давайце я падпішу вам кніжку. Кляйнрот, стары пацук, дай мне асобнік маіх “Кабольдаў”...”

Кляйнрот скрывіўся.

“Добра, я падпішу свой... Вось. Вы чыталі мае вершы?”

“Не”, — коратка адказаў Скіма, назіраючы, як паэт выцірае аб кнігу сваю бараду. А чаго ён чакаў? Што Кляўс напіша яму аўтограф ад рукі? Як паўсотні гадоў таму? Гусіным пяром?

“Трымайце”, — Кім Кляўс задаволена працягнуў маленькую, тоненькую зашмальцаваную кніжку Скіму. Ён хітра і бессаромна ўтаропіўся ў вочы агента, чакаючы пабачыць там шок і гнеў. Але Скіма спакойна кіўнуў і схаваў кніжку ў заплечнік.

“У мяне таксама ёсьць кніга, — сказаў Скіма і паклаў перад паэтам зборнік мёртвага пастаяльца. — Аб яе не абавязкова выціраць бараду. Можна прос­та сказаць, ці ня ведаеце вы, хто яе напісаў — ці хаця б адкуль яна ўзялася? Дзе яе можна знайсьці?”

Кім Кляўс гідліва ўзяў нябожчыкаву кніжку і пагартаў.

“Усе ўсходнія графаманы пруць да нас, думаючы, што тут можна здабыць славу... І ніякія граніцы ім ня ўказ. Хоць у Эўропе цяпер чытаюць толькі мяне... ну, і яшчэ Хрысанагіса. Але Хрысанагіс — гэта чыста мэдыйная зьява. Паэзіі там нуль. Адзін піяр. Я ніколі не выступаю зь ім разам. А ён марыць... марыць... О так, гэты сьвінскі сабака толькі і думае, як прапіярыцца за мой кошт. Хоць ведае, падла, што на яго нават за дзьве маркі ніхто ня пойдзе... Нават за адну... Паэт на пяцьдзясят пфэнігаў, вось ён хто...”

“Кім, — мякка сказаў Кляйнрот, выставіўшы наперад зубы. — Агент Скіма прыйшоў сюды па працы. Яму нецікавы Хрысанагіс. А на цябе ён прыйшоў паглядзець. Ты і праўда ня ведаеш, хто б мог выдаць такую кніжачку?”

“Ладна, — паэт учапіўся ў сваю бараду. — Думаю, гэта гамбурская работа. Там сядзіць гэты фрык, стары Лямпэ. Лічыць сябе невядома кім. Думае, горды. Добра быць гордым, калі цябе даўно забылі. Здаецца, гэты Лямпэ выдаваў такія сраныя кніжачкі, за свае грошы. Яшчэ ў 40-м... Пакуль не разарыўся. Яго можна знайсьці ў базе. У яго была крамка ў Альтоне. “Niemandsrose”, ці як яна там называлася... Я выступаў там гадоў восем таму. Але ня ведаю, ці захоча ён з вамі размаўляць... Хутчэй, проста пашле. Лямпэ ненавідзіць сьвет. Кажа, за тое, што там больш няма кніг. Але ён проста нічога не чытае. Мяне дык дакладна. Як гэта казалі сто гадоў таму? “Не чытаў, але асуджаю”. Так казалі расейцы”.

“Нябожчык быў расейцам, — сказаў Кляйнрот. — Мабыць, таксама чытаў толькі сябе...”

У суседнім пакоі раптам дзынькнуў званочак, а потым яшчэ і яшчэ — нібы нейкія дзеці торгалі яго, забаўляючыся. Кляйнрот гмыкнуў, расклаў на стале кніжкі, а сам схаваўся ў цёмным куце. Скіма сеў у апошнім радзе, зь цікаўнасьцю назіраючы, як у пакой арганізавана, як японскія турысты, уваходзяць маладзёны, адзін за адным, хітратварыя, сытыя, маднявыя: трыццацігадовыя тынэй­джары з каляровымі, татуіраванымі, сьлізкімі, нібы заплаканымі вачыма, рассаджваюцца, з удаванай пачцівасьцю прытрымліваючы крэслы, каб тыя не скрыпелі і ня шоргалі па падлозе. Яркія сукенкі, выгаленыя грудзі, дарагія плашчы ў тонкіх руках. Сківіцы рухаюцца, увесь час рухаюцца... Сярод іх было некалькі маладых жанчын — і Скіма бачыў, што ім цяжэй даецца гэтая гульня: яны так і не змаглі прыбраць пагарду са сваіх сканструяваных найлепшымі хірургамі вуснаў...

Паэт упіўся ў іх вачыма. Было відаць, як яму цяжка, як ён шукае ў іх энэргію, шукае адказ — ці дадуць яны яму сёньня тое, без чаго ён не дажыве да раніцы. Дозу славы.

Скіма заклаў нагу за нагу. Да яго ніхто не падсеў. Толькі жанчыны часам кідалі на яго зьдзіўленыя, недаверлівыя позіркі — пэўне, ня ведалі, як да яго ставіцца. Скіма быў тут адзіным, хто прыйшоў ня дзеля гульні. Адзіным, каго яны ня ведалі — вясёлая зграя перакормленых маладых гараджанаў, якія ратаваліся ад нуды.

Седзячы ў сваім куце, Кляйнрот ціха прадставіў паэта і асьцярожна, уздоўж сьцяны, прасьлізнуў да дзьвярэй. Кім Кляўс ня стаў вітацца — ускудлаціўшы брудную бараду, ён адразу пачаў нешта чытаць. Тужлівы голас мармытаў слова за словам, барада трэслася, рукі дрыжалі... Недзе праз хвіліну паэт заплюшчыў вочы, ён нібыта наладжваў сябе, напампоўваў свой рот новымі словамі, якія браліся невядома адкуль... Маладыя целы перад Скімам напружыліся, па ледзь бачнай дрыготцы, якую агент заўважаў у ідэальна роўных сьпінах і выгаленых патыліцах, Скіма адчуваў, што ўсярэдзіне слухачоў пачынае клекатаць сьмех. Але яны стрымліваліся. Відаць, у іх быў свой сцэнар — прадуманы так, каб атрымаць максымальную асалоду.