“Цікава”, — адгукнуўся Скіма, ня слухаючы, і дастаў са стракатага пакета зь лягатыпам “Альдзі” трэцюю рэч, якая засталася ад загадкавага пастаяльца.

Гэта было пяро.

Старое, сьмярдзючае птушынае пяро.

Трымаючы яго, Тэрэзіюс Скіма нечакана адчуў, як па целе ягоным прабегла дзіўная дрыготка. Быццам ад пяра струменілі нябачныя хвалі — і праціналі Скіму ад кончыкаў пальцаў да валаскоў на каленях.

Пацямнелае, але яшчэ гордае птушынае пяро — якое нават сваёй формай захоўвала ў сабе вобраз птушкі, вечны вобраз палёту.

Ён яшчэ ніколі не трымаў у руцэ пёраў. Ён адчу­ваў адначасова гідлівасьць і гордасьць — і яму няўтульна было ад гэтага дурнаватага хваляваньня.­­

“Што гэта?” — спытала Айсу.

“Гэта пяро. Птушынае”.

Ні Тэрэзіюс Скіма, ні Айсу ня ведалі, якія яны на дотык, птушкі. Яны ведалі толькі, якія на дотык людзі. Ведалі і не баяліся чалавечых дотыкаў. Бо такая ў іх была праца: дакранацца. На пэўнае імгненьне гэта іх зблізіла: Айсу зрабіла да яго крок, і Скіма даў ёй патрымаць пяро. З апаскаю паклаўшы яго на далонь, Айсу ўважліва разглядзела касьцяны кончык, жаўтаватую афарбоўку косых палосак, пухнаты верх. І аддала пяро Скіму.

“Гэтым ён пісаў у нататніку?”

“Не”, — коратка і ўпэўнена адказаў Скіма.

Не такое, зрэшты, яно было і старое — дый не настолькі сьмярдзючае, як яму падалося. Варта было проста адчуць яго сваім, адчуць, што цяпер пяро будзе гаварыць за свайго памерлага ўладальніка — і вось ужо Скіма пагладзіў яго пальцам і нават паказытаў сабе падбародзьдзе. На ім не было сьлядоў фарбы або атраманту, ім нічога ня скрэблі і наогул захоўвалі досыць надзейна. Гэтае пяро мела для памерлага нейкую важнасьць, нейкае значэньне. Магчыма, яно было абярэгам — а можа, нагадвала пра штосьці. Хоць магло стацца, што чалавек проста падабраў яго на вуліцы, напляваўшы на ўсе магчымыя хваробы, якія перадаюцца птушкамі. Проста так, падняў і паклаў у кішэню, зачараваны яго дасканаласьцю, пекнатой, незвычайнасьцю... Пяро магло быць зачэпкай. Нябожчык мог быць неяк зьвязаны з птаствам. Працаваў калісь — або паляваў, даведзены да адчаю голадам.

“Айсу! — зароў зьнізу Бюхман. — Ты хочаш, каб наша фірма загнулася? Дзе ты, чортава камсамолка? Я што, адзін буду прыбіраць гэты Палац зьездаў?”

Айсу са шкадаваньнем абвяла вачыма пакой і спынілася позіркам на Скімавай бародцы.

“Я нават ня ведаю, які ў яго быў голас, — прашаптала яна. — Ён нічога не сказаў. Узяў ключ і паклэпаў наверх, сюды”.

І яна выбегла ў калідор.

Дзяцел пагрукаў у дзьверы дня — патрабавальна і дзелавіта. Тэрэзіюс Скіма надзеў скураное паліто і завязаў чырвоны шалік — нібы апрануў на сябе вуліцу. Ён склаў свае здабыткі ў заплечнік: кніга, нататнік, пяро; рэчы, якія мусілі загаварыць. На парозе ён спыніўся і абярнуўся, быццам нешта забыў. Але ў пакоі не заставалася нічога, што прымусіла б яго вярнуцца. І ўсё ж, і ўсё ж...

“...комната была сама по себе; но нашелся посредник, и теперь этот вид становился видом из этой именно комнаты”.

5.

Папіваючы турэцкую гарбату — як утульна атайбаваўся й растае драбочак цукру ў роце з кожным глытком, драбочак цукру, вартаўнік маўчаньня! — Тэрэзіюс Скіма праглядаў усё тое, што сеціва магло расказаць яму пра гусіныя пёры. Ён заклаў нагу за нагу і раз-пораз лавіў на сабе няўхвальныя позіркі маладога кебабніка: занадта кароткая спадніца для гэтага раёну. Ня варта было іх правакаваць — але Тэрэзіюс Скіма меў свае прынцыпы. Прынцыпы, што грунтаваліся на разважлівасьці і здаровым сэнсе. І насамрэч: калі б ён мяняў спадніцы кожнага разу, калі апынаўся ў новым Stadtviertel, у яго папросту не хапіла б запасаў у гардэробе. Дый не пасавалі яму тыя шырокія і доўгія спадніцы, у якіх хадзілі мужчыны ў гэтай частцы гораду. Тэрэзіюс Скіма меў густ.

Прачытаўшы ўсё, што сеціва ведала пра гусіныя пёры, Тэрэзіюс Скіма вярнуўся да адной карціны, якая зацікавіла яго сваім сюжэтам. О так, вядома, “Сьмерць Марата” Жака-Люі Давіда, вядомы твор. Некалі ён быў выстаўлены ў Брусэлі, але ўжо два дзесяцігодзьдзі карціна знаходзілася ў Абу-Дабі, купленая тамтэйшым шэйхам. На гэтай карціне пёраў было ажно два: адно ў руцэ толькі што забітага рэвалюцыянэра, другое на драўлянай тумбе, побач з чарніліцай. Гэтыя два пяры — вось дзе былі сапраўдныя прылады забойства, намаляваныя Давідам. Нож на падлозе? Не, ён занадта відавочны, ён усяго толькі выканаўца, мсьці­вец. Бязьвінныя пёры забілі значна больш народу — і працягвалі забіваць, нават нягледзячы на гібель свайго ўладальніка. Гусіныя пёры, якімі падпісваліся прысуды і ставіліся крывавыя рэзалюцыі...

Ад карціны Давіда, якую Тэрэзіюс Скіма памятаў яшчэ са школы, ён неўпрыкмет перайшоў да іншых і зрабіў некалькі адкрыцьцяў, якія нямала яго пазабаўлялі. Высьветлілася, што ­сьмерць жорст­кага якабінца пісаў ня толькі Давід. Расеец Ганчароў стагодзьдзе з чвэрцю таму намаляваў парачку Марат-Кардэ нібы ў сцэне зь нямога кіно — але каляровага, расфарбаванага мастаком у марозна-крымінальныя ленінградзкія цені. Пёраў там не відаць, там рука забойцы — ужо сама па сабе пяро... А Марат — як сьвяты, рукі ўзьдзеў, ня зьдзіў­лены, але гатовы да ўзьнясеньня. Некалі Мунк напісаў сваю сьмерць Марата: там удзельнікі драмы — каханкі, на стале садавіна, на ложку — прапораты труп, тварам да гледача аголеная Шарлёта, з пачуцьцём выкананай місіі, асуджаная, што асу­дзіла. Чэх Іржы Суруўка, натхнёны Мункам, таксама напісаў пасьцельную сцэну: яна зьверху, занятая справай, рот у Марата вялікі, нібы парваны. Трохкутнік паміж ног Шарлёты працінае Марату ніз жывата, рука з нажом занесеная над сэрцам, двайное пранікненьне, ня толькі забойства, але яшчэ і кастрацыя.

І ніводнага пяра на карцінах дваццатага стагодзьдзя. Нібы мастак хавае сапраўдную прыладу злачынства. Нібы спрабуе замесьці сьляды. А на карціне Давіда жанчыны няма. Дакладней, ёсьць, але ня кожны яе пабачыць. Шарлёта Кардэ на карціне Давіда: чырвоная адтуліна ў грудзях забітага, адкуль выцякае кроў.

Тэрэзіюс Скіма любіў думаць пра такія рэчы.

Гусінае пяро зьнікла з ужытку даўно. Спачатку час вырваў яго з рук людзей пішучых, амаль адразу ж — з рук людзей служылых, з рук гасударавых мужоў, потым прыйшла пара, калі пяро яшчэ доўга жыло ў сымбалях і знаках. Архаічнае ўвасабленьне адмерлай літаратуры і апошніх уздыхаў журналістыкі. Паўсотні гадоў таму яшчэ казалі: “твор належыць пяру”... Новая эра прыйшла, як Шарлёта Кардэ, і пяро выпала з рук. Дваццаць гадоў таму апошнія рамантыкі ўсё яшчэ спрабавалі прычапіць яго на свае сьцягі. Старыя выцьвілыя сьцягі, запраныя, як прасьціны ў танным гатэлі. Пяро і крылаты конь: была ў гэтым нейкая злая іронія. Пакуль літаратары лёталі над плянэтай у аплачаных арганізатарамі лайнэрах на фэстывалі і канфэрэнцыі і ліхаманкава стукалі пальчыкамі па клявіятуры, ловячы натхненьне і верачы ў сваіх крылатых коней, казычачы сымбалічнымі пёркамі сваё самалюбства — на зямлі непрыкметна памерла літаратура. І не знайшлося такога аддзелу, які б заняўся ідэнтыфікацыяй яе трупа. Чым ці кім яна, уласна кажучы, была?

Тэрэзіюс Скіма дапіў гарбату і расплаціўся. Калі б кебабнік ведаў, чым ён займаецца, дык паставіўся б да Скімы яшчэ больш няўхвальна. Навошта марнаваць сілы на чалавека без аўсвайса? Чужынца, які нават у Бэрліне ў 2050-м ня змог прыду­маць, што яму прадаць. Няўдачніка і, хутчэй за ўсё, прайдзісьвета.

“Добрага дня”, — буркнуў Тэрэзіюс Скіма, паправіўшы спадніцу.

І ўсё ж...

Навошта яму было пяро? Чалавеку без імя і біяграфіі, які памёр сёньня ўначы ў гатэлі “Розэнгартэн”? Старое пяро, якое ён бярог ад непагадзяў часу і цягаў з сабой у плястыкавым пакеце?

Пяром адчыняліся дзьверы ў цёмны пакой ягонага жыцьця. Ключ быў, але адрэсы Тэрэзіюс Скіма ня ведаў.

Але ён добра ведаў свой горад. У Бэрліне 2050-га хапала цікавостак. Адносна недалёка ад кебабніцы, на Ёахім-Лёў-штрасэ, стаяў двухсотгадовы дом, у цокальным паверсе якога разьмяшчалася старая кнігарня. Кнігарня папяровых кніг — наколькі Скіма ведаў, яна цікавіла толькі самых звар’яцелых турыстаў і прадаўцоў рознага хлабусьця. Некалі ў горадзе іх была процьма, такіх установаў, некалі бэрлінцы з радасьцю ўсмоктвалі пыл папяровых кніг і ахвотна дзяліліся ім з усімі гасьцямі. Але ўжо ў год нараджэньня Тэрэзіюса Скімы шмат хто абіраў электронныя выданьні і пачынаў вялікую чыстку свайго жытла ад грувасткіх і прычэплівых, як грыбок, кніжак. Калісьці Ёахім-Лёў-штрасэ называлася іначай, калісьці і сама тая кнігарня мела іншы назоў, а цяперашні ўладальнік адразу ж павесіў над нізкім уваходам шыльду з гордым і безнадзейным надпісам: “Die letzte Bücherei”.

Тэрэзіюс Скіма ўжо ня памятаў, ці бываў ён там хоць раз, ці спускаўся па прыступках у паўпадвальную нару, адкуль, здавалася, тхнула ўсёй гнільлю і ўсёй сьмешнай годнасьцю старога, папяровага сьвету. Але цяпер ідэя наведаць “Апошнюю кнігарню” падалася яму не пазбаўленай сэнсу.

І вось старое бэрлінскае мэтро, апеты скрыпам няісных пёраў унтэргрунд, ужо трэсла яго і матляла ў розныя бакі, нагадваючы пра тое, што падарожжы ў часе цяпер можа дазволіць сабе кожны.

...Адбіўшыся на імгненьне ў шкле парэпаных дзьвярэй — нібы пабачыўшы сваё імя на старонцы старой кнігі — Тэрэзіюс Скіма пацягнуў на сябе ручку і не без сарамлівасьці спыніўся на стаптаным парозе. Над галавой дзынькнуў званочак, абвясьціўшы на сваёй дзіўнай мове, што ў гэтым горадзе яшчэ ёсьць прынамсі адзін чытач. Праўда, каму быў адрасаваны гэты радасны звон, было не зразумела. Тэрэзіюса Скіму з усіх бакоў абступалі кнігі, іхныя стосы цягнуліся да самае столі, і кожны нагадваў старога падсьлепаватага асілка, што падпірае плячом суседа, каб ня ўпасьці. Гэтыя калюмны з кніг, прыхіналіся да сьценаў, закрывалі сьпінамі вузкае акно, налазілі адна на адну, счэп­ліваліся ў цесных праходах — гэта таксама быў горад, старажытны горад, дзе жылі толькі калюмны са сколатымі краямі і стомленыя атлянты, і Тэрэзіюс Скіма адчуў сябе чужым. Яшчэ ня позна было выйсьці з кнігарні, плюнуць на ўсе тыя пытаньні, якія ён з такой саманадзейнасьцю думаў агучыць між усяго гэтага нагрувашчаньня старызны. Што за бязглузьдзіца: атрымаць патрэбны адказ тут было настолькі ж нерэальна, як знайсьці нейкую канкрэтную кніжку. Тэрэзіюс Скіма адчуў, што варта яму зрабіць хаця б крок насустрач маўклівым папяровым гарам, як яны пачнуць асядаць, руйнавацца, рассыпацца ў пыл, што задушыць яго, заваліць, закрые яму шлях да адступленьня.