А яшчэ Тэрэзіюс Скіма любіў котак, кароткія вузкія спадніцы і старое кіно — такое, якое здымалі на дапатопныя смартфоны ў пачатку стаго­дзьдзя. Яму было трыццаць пяць, ён скончыў Потсдамскі ўнівэрсытэт, ягоная магістарская праца была прысьвечаная камэнтарам, якія пакідалі ў сацсетках пачатку стагодзьдзя рэжысэры так званай “SuperDDR“: Мюльбах, Ойбушка, Цзы Фань... Можна было застацца ў навуцы, замкнуцца ў сьвеце віртуальных прывідаў, так і пражыць, не перанапружваючы ні цела, ні душу — але чамусьці... Чамусьці Тэрэзіюса Скіму цягнула ў кіно вуліц, у так званую “рэальную рэальнасьць”, ногі самі вялі яго туды, дзе было вусьцішна і шумна, дзе цябе самога здымалі на сваё відэа вісклівыя вокны і разьбітыя пыльныя вітрыны няіснага больш гораду, дзе пахла нікому не цікавым жыцьцём.

У розэнгартэны і кайзэргофы, у самыя цёмныя і занядбаныя кварталы выкінутага з гісторыі гораду. У такія вось пакоі, што зьмяшчалі цэлае жыцьцё і дзе на ложку прытулілася маленькая чужая сьмерць. Яго ўражвала, што ён мог бы зрабіцца адным зь іх — і ён ніяк ня мог уцяміць, што за выпадак аддзяліў яго ад гэтых людзей непраходнай мяжою. Няўжо гэтым выпадкам было дзяцінства? Ці — дабрабыт бацькоў? Або яшчэ страшней: ён проста нарадзіўся ў гэтай краіне. Нарадзіўся: а значыць, ягонай заслугі ў тым, што ён не памрэ самотны ў танным гатэлі сярод чужых людзей, няма. Няма! Неяк ён пачуў ад аднаго эмігранта: калі ты з Усходняй Эўропы, тваё нараджэньне — гэта пахаваньне зажыва. Гэта яго агаломшыла. Усё магло быць інакш. Ён мог нарадзіцца ў вёсцы па той бок Мяжы. Сярод “бураковых палёў, каларадз­кіх жукоў і народных прыкметаў...” Сярод гусей, курэй і парсюкоў. І тады не было б нічога. У тым, што Тэрэзіюс Скіма нарадзіўся Тэрэзіюсам Скімам, не было ніякай ягонай заслугі.

Гэта цяжка было прыняць. Гэта злавала. Гэта хвалявала. Гэта руйнавала ўвесь ягоны сьвет. Аднойчы ў нейкай крамцы на яго накрычаў п’яны чалавек — гэта быў супрацоўнік ED. Яны пазнаёміліся, разгаварыліся. А празь месяц Скіма атрымаў пасьведчаньне агента. Было сьмешна. Тыя рэжысэры з SuperDDR ненавідзелі ED... Бунтары з прыдуманай імі супэркраіны.

Тэрэзіюс Скіма падняў выкураны пастаяльцам недапалак і паднёс да вачэй.

Што я раблю тут? Дзеля чаго мне ведаць, хто ён быў такі? Што ад гэтага зьменіцца?

Мэдык насунуў шапачку, кіўнуў Скіму і выйшаў.

“Айсу, расьпішыся там за мяне, — прабурчэў Бюхман. — Слухай, агент, я спадзяюся, табе хопіць тут дзесяці хвілін на гэтыя вашыя фармальнасьці?”

У пакой увайшлі дужыя хлопцы і, некалькі разоў перакуліўшы цяжкае цела нябожчыка, ускінулі на насілкі. Апошні раз правесьці позіркам па ягоным твары, запомніць кожную рысу. Фота — гэта яшчэ ня ўсё.

“Выносім”.

Вось у пакоі ўжо і няма ніякай сьмерці. Хлопцы затупалі ў калідоры, панесьлі нябожчыка ўніз. Бюхман ішоў сьледам, нібы сьвятар. Было чуваць, як ён напявае пад нос: “würgen macht frei”. Старая песьня.

Тэрэзіюс Скіма наматаў бародку на палец, адпусьціў. А затым сьціснуў вузкія вусны, якія зноў паколваў гаркавы смак таямніцы, і ўзяўся за ­справу.

4.

Аўсвайс нябожчыка, як яны пасьпелі пераканацца, быў усяго толькі бессэнсоўным пляскатым кавалкам плястыку — сканэр на яго нават не рэагаваў. Гэта быў часовы дазвол на побыт у краіне — цікава, колькі яму далі часу чыноўнікі паліцайпрэзыдыюму: год, два, тры? А галоўнае, калі? Ад фота ў куце засталася толькі ружовая пляма, літары былі зацёртыя, нібы іх нехта саскроб нажом. Зразумела, што аўсвайс быў даўно пратэрмінаваны і ўладальнік захоўваў яго толькі таму, што іншага пасьведчаньня асобы ня меў. Не, ён ня быў шпіёнам, гэты пастаялец — ён проста занадта часта начаваў пад дажджом і сьнегам, губляў сваё немудрагелістае майно і зноў знаходзіў, выпускаў яго з рук у лужыны чужой краіны, яго абкрадалі, білі, ён хварэў і зноў прытомнеў, і кожнага разу гэтае плястыкавае, неахвотна выдадзенае яму сэрца зноў вярталася да яго, немаведама якімі шляхамі.

Саскрэблены з плястыку, зацёрты бяспашпартны чалавек толькі што ляжаў на гэтым вось ложку. Вядома, Бюхман мусіў адказаць перад законам за тое, што пасяліў у гатэлі асобу без дакумэнтаў, але Тэрэзіюс Скіма ведаў, што махне на гэта рукой — яму было не да Бюхмана, з гэтым камунякам усё ясна і так, унізе ўжо чакаюць новыя пастаяльцы, у якіх таксама ніхто не спытае, хто яны такія. Валакіта з разборам і штрафам толькі адцягнула б агента ад сапраўды важных рэчаў. Пагатоў іншыя знойдзеныя ў пастаяльца прадметы аказаліся значна больш цікавымі.

Так, тут было пра што падумаць.

Маёмасьць нябожчыка зьмяшчалася ў адзін заплечнік. Шкарпэткі і майткі ён, відаць, незадоўга да сьмерці зьбіраўся памыць у душавой кабінцы — яны ляжалі на падлозе, яшчэ сырыя, зь белымі саплівымі плямамі ад мыла. Бруднае паліто вісела на кручку, яно яшчэ захоўвала колішнюю элегантную форму, але ўжо страціла колер. Каля дзьвярэй разводзілі вушамі ў бакі разьбітыя, заліхвацкія дарожныя чаравікі. На трэснутай ракавіне ляжалі старая зубная шчотка і выціснуты да апошняй кроплі тубік зубной пасты. У заплечніку Тэрэзіюс Скіма знайшоў штаны і швэдар, відэлец, адкрывалку, нож... Набор плястыкавага посуду... З гэтым усё было зразумела. Зроблены мэдыкам аналіз паказаў, што ДНК памерлага пастаяльца няма ні ў вод­най базе дадзеных. Ва ўнутранай кішэні заплечніка ляжала пяцьдзясят марак купюрамі і меднай дробязі грамаў на трыста. Банкаўскую картку, канечне, шукаць было бессэнсоўна. Вось яна, яго картка: пакамечаны цыгарэтны пачак з купюрамі. Скарыстаныя насоўкі, анучы, бясплатная, грубая, як каменным парашком пасыпаная, туалетная папера “Пяшчота”... Іржавая машынка для скручваньня цыгарак. Пакет таннага тытуню. І іншыя артэфакты зусім не фантастычнага чалавечага жыцьця.

Але ў заплечніку былі яшчэ тры рэчы, пабачыўшы якія, Тэрэзіюс Скіма зразумеў, што нябожчык ня быў звычайным бадзягам.

Па-першае, папяровы нататнік, увесь скрэмзаны надпісамі — крамзолі віліся па ім, як бясконцыя валасы, скручваліся і выпаўзалі, чапляліся за іншыя, абрываліся і завіваліся, каўтуны літар, чорны волас чужога почырку...

“Ён што?.. Пісаў ад... Ад рукі? На паперы?”

Тэрэзіюс Скіма азірнуўся. Пакаёўка стаяла на парозе, заварожана гледзячы на нататнік у ягоных руках.

“Вычварэнец, праўда? — усьміхнуўся Скіма. — Я мяр­кую, ад рукі ён пісаў ня толькі алоўкам...”

“А чым?”

“Напрыклад, дубцом па мокрай пасьля дажджу зямлі. Часам я бачу, як яны гэта робяць. Сядзяць на лавачках, апусьціўшы галовы, і крэсьляць свае знакі. Злуюцца, сьціраюць накрэмзанае падэшвай чаравіка, і зноў пішуць...”

“Я таксама гэта аднойчы бачыла. У Тыргартэне”.

Але Тэрэзіюс Скіма ўжо трымаў у руцэ наступную рэч, якую пакінуў пасьля сябе пастаялец. Трымаў асьцярожна і нават з апаскаю. Нібы ня ведаў яшчэ дакладна, што гэта такое.

Але ён ведаў. Вядома, ведаў. Гэта была кніга. Папяровая старая кніга: шэрая сырая вокладка, пад якую запоўз туман, шэрыя старонкі, зь якіх, расплыўшыся, быццам з-пад вады, глядзелі рэдкія літары незнаёмай мовы. Літараў было ня так ужо і шмат — і таму яны выглядалі яшчэ больш балючымі, чорнымі, крывымі, нібы на іх падала нябачнае сьвятло аднекуль з-за Скімавага пляча. Як банкноты скасаванай валюты няіснай ужо дзяржавы, падумаў Скіма, разглядваючы загнутыя ражкі старонак, зморшчыны хворай паперы, таемныя значкі, некаторыя зь якіх нагадвалі лацінскія, а іншыя быццам былі наўмысна прыдуманыя дзеля пародыі на звыклы нармальным людзям шрыфт. Вядома, гэта была кірыліца. Літары з таго боку Мяжы.

“Кніга”, — сказала Айсу, таропка і нэрвова, быццам хацела падказаць Скіму тое, да чаго ён ніяк ня мог дапяць.

“Дарэчы, а што вы тут робіце? — спытаў Скіма, гледзячы на яе зь вясёлым неўразуменьнем. — Хіба час для эксплюатацыі чалавека чалавекам яшчэ не надышоў? Па-мойму, у гэтым горадзе эксплюатаваць пачынаюць а восьмай”.

“Я падумала, што вам трэба будзе мяне распытаць”.

“Пра што?”

“Пра гэтага... Які памёр. Вы ж мусіце запытацца ў мя­не, што я пра яго ведаю, што запомніла... Хіба не?”

Тэрэзіюс Скіма гмыкнуў і зноў ухапіўся за сваю шыкоўную бародку. Звычайна пакаёўкам няма ніякай справы да іхных пастаяльцаў, якія адышлі ў лепшы сьвет або на вакзал. Normalerweise яны ўсяляк імкнуцца даць зразумець, што пляваць хацелі на такіх убогіх. Якая розьніца, што сталася з тым, хто нічым ня стаўся.

“Добра, — бародка пакацілася па грудзях Скімы. — І што вы ведаеце? Што запомнілі?”

“Нічога асаблівага, — пасьпешліва прамовіла Айсу. — Ён прыйшоў, калі быў дождж. Выглядаў стомленым. Бюхман накрычаў на яго: што гэты небарака ногі ня выцер, сьляды пакінуў на дыване. Хоць дывану ўжо больш гадоў, чым мне, ды Бюхман і сам ногі ніколі не выцірае. І ня мые...”

“Дарэчы, аддайце запальнічку, — мякка папрасіў Скіма. — Я ведаю, яна ў вас”.

Айсу пачырванела.

“Адкуль вы ведаеце?”

“У нас у аддзеле работа такая — ведаць усё, — з удаванай важнасьцю сказаў Скіма і засьмяяўся. — Я яе бачу. Вы ня курыце, нябожчык курыў, а ў вас на кішэні, вось там, на грудзях, добра відаць контуры прадмета, які любы дурань ідэнтыфікуе як запальнічку”.

“Вазьміце яе самі, — ціха сказала Айсу. — Я проста ўзяла. Навошта яму запальнічка? Там?”

Тэрэзіюс Скіма паклаў кнігу, падышоў да яе ўсутыч і спрытна выцягнуў запальнічку з кішэні. Пакаёўка страпянулася.

“Там? — ён пстрыкнуў і паглядзеў на агеньчык. — Вы што, верыце ў замагільнае жыцьцё? Як тыя... Людзі зь мінулага?”

“Не”.

“Тады што вы маеце на ўвазе пад гэтым “там”?”

“Ну, мусіць жа быць нешта. Пасьля сьмерці”.

“І як вы сабе ўяўляеце гэтае нешта?”

“Ня ведаю”.

“Але чамусьці мяркуеце, што курыць там забаронена”, — сказаў Скіма.

“Там мусіць нешта быць, — упарта прамовіла пакаёўка. — Гэта як з Усходняй Мяжой, разумееце? Там, за ёй, нешта ёсьць. Там таксама людзі жывуць... І можа быць, там нават ёсьць гатэлі. І ў гэтую хвіліну ў адным зь іх... Няхай у самым убогім, але стаяць двое, такія, як мы, і гавораць пра сьмерць. Як цікава пра ўсё гэта думаць... ”