Ён вярнуўся да свайго стала і сеў побач з гэтым убоствам. Цяпер у клясе быў парадак. Уратаваны ім Сідарэвіч сядзеў, дзіўна ўздрыгваючы, нібы ў сьне, і ён адчуваў, як ад гэтага цела ідуць хвалі млявай нянавісьці.

“...Я быў такі, як ён, тыя самыя косыя плечы, тая самая нязграбнасьць. Дзяцінства маё, згорбіўшыся, каля мяне. Сышло, і не крануць яго, хаця б зьлёг­ку. Маё сышло, а ягонае — таямніца, як нашыя позіркі. Таямніцы, бязмоўна застылыя ў цёмных палацах нашых сэрцаў. Таямніцы, што стаміліся тыраніць, тыраны, што мараць быць зрынутымі” (Ул. 2:66).

Што ж. Сідарэвічы і каштанкі ўдосталь пакаш­тавалі ягонай справядлівасьці. Пара! Самы час папрацаваць.

“Сёньня. У нас. Не зусім. Звычайны. Урок, — пачаў ён, роўна раскідваючы словы ў разоры гэтай дзікай клясы, як суворы, але справядлівы сейбіт. — Урок. Які. Пакажа. Пакажа, што вы зь сябе ўяўляеце. Пустышкі вы ці сапраўдныя пупы зямлі. Хтосьці з вас чуў калі-небудзь пра капсулу часу?”

Не. Яны ня чулі. Ім спадабалася слова “капсула”, але не спадабалася слова “час”. Ягоныя словы выклікалі ў іх неспакой і мулкасьць у сьпінах. Кляса закруцілася, заёрзала. Яны і так сядзелі ў капсуле — капсуле школьнай клясы, і ў іх здранцьвелі ногі і нылі копчыкі.

“А можна тэлефон дастаць?”

“Можна дастаць нагой да носа, — сказаў ён строга. — І замаўчаць, калі ня можаш сказаць нешта па тэ­ме. Тлумачу. Капсула часу — гэтая такая штука, у якой захоўваецца пасланьне будучым пакаленьням”.

Ён зрабіў паўзу, каб да іх дайшло.

“У каго што па калена?” — ня вытрымаў адзін зь сідарэвічаў.

“Не ў цябе, — цярпліва павярнуўся ён да гэтага дубовага лба. — Таму ты ў штаны ўсялякую дрэнь суеш, каб дзяўчаты думалі, што ў цябе там ого-го”.

Дзеці былі радыя. Дзеці ажывіліся. Сідарэвічы загулі. Каштанкі зашапталіся.

“Дзяўчаты, дзяўчаты... — перадражніў хлопчык, хаваючы вочы, паклаўшы падбародзьдзе на парту. — Ды каму яны...”

“Давай, паказвай, што ў цябе там, — ён падышоў да нахабы і стаў проста над цёмным цемечкам, дзелавіта прачышчаючы языком у роце абломак зуба. — Ну! Даставай. Што там у цябе такое — да калена...”

Вучань пачырванеў, запоўз пузам пад парту і вы­цягнуў са штаноў кнігу.

Ён гідліва зірнуў на вокладку:

“Танки Третьего рейха... Иллюстрированная энциклопедия. Дык ты ў нас арыец, Сідарэвіч? Я-я, нацюрліх?”

“Я...”

“Паглядзі на сябе. Ты ж яўрэй, Сідарэвіч. Нельга табе такія кніжкі чытаць. Хоць ты ж і чытаць як сьлед ня ўмееш. Ты ж толькі карцінкі разгляд­ваеш”.

“Самі вы яўрэй...” — нязлосна адгукнуўся Сіда­рэвіч.

“Усе людзі яўрэі, — сказаў ён строга. — Запомні”.

Яны недаверліва засьмяяліся.

“Вы б самі пачыталі... Алег Іванавіч, а вы ў танках сячоце?” — вучань нават не скрывіўся, не пакрыўдзіўся. Паглядзеў на яго лісьліва, пяшчотна. Вось з каго яна дакладна ніколі ня вылузаецца — белакурая беларуская бэстыя.

“Хай іншыя з тваіх штаноў чытаюць, а мне толькі раз на цябе паглядзеўшы, рукі памыць хочацца”, — сказаў ён з усьмешкай.

“Алег Іванавіч, плюньце на яго, пра капсулу лепш раскажыце”, — незадаволена сказала адна з каштанак.

“Ага, давайце лепш пра капсулу”, — пачулася яшчэ некалькі галасоў.

“Добра, — ён падышоў да акна. — Штаны не парві, арыец. Як я ўжо сказаў, капсула часу — гэта пасланьне нашым нашчадкам, якое пішуць сучасныя людзі, то бок мы з вамі, і якое звычайна запакоўваецца ў пэўную ёмістасьць, капсулу. Капсула захоўваецца ў пэўным месцы — напрыклад, яе можна ўмантаваць у сьцяну, заліць у падмурак, кінуць у акіян, або проста закапаць. Як правіла, на капсуле пазначаецца, калі яе можна адчыніць і прачытаць пасланьне. Напрыклад. Напісаўшы пасланьне, мы можам пазначыць на капсуле: “Менск. 2017. Адчыніць у 2050 годзе”. Некалі людзі знойдуць капсулу, даведаюцца, калі яна была адпраўленая, і прачытаюць, што мы ім напісалі. Прачытаюць, пра што мы думалі ў наш час, пра што марылі і як уяўлялі сваю будучыню. Магчыма, яны прачыта­юць гэта, калі нас ужо ня будзе ў жывых. Хутчэй за ўсё, так яно і будзе. Чым лепш схаваная капсула, тым цяжэй яе знайсьці. Хоць і тут усё ня так прос­та, выпадковасьць ніхто не адмяняў...”

“А навошта яе закопваць? — прабасіў нейкі прастылы сідарэвіч. — Можна ж проста ў інтэрнэт адправіць? Зрабіць так, каб самараспакавалася празь пяцьдзясят гадоў... А то капаць... Я капаць не люблю... Што я, калхозьнік?”

Заржаў, за ім іншыя — нявесела, навісшы над партамі, і ўсё ж ён бачыў, што ім цікава. Пакуль што. Праглынулі прынаду.

“Які ты разумны, Дзярун. Празь пяцьдзясят гадоў ужо такога інтэрнэту ня будзе, праз такі час мы ўжо ўсе ў віртуальнай прасторы будзем жыць, як галаграмы”, — хутка прамовіла нейкая жвавая каштанка і падціснула вусны.

“А дзеці адкуль будуць брацца?”

“Генэравацца, кнопку націснуў — і гатова”.

“Празь пяцьдзясят гадоў нас саміх ужо ня будзе! — рашуча заявіў сідарэвіч справа. — Усяму сьвету будзе пі...!”

“Не... Нас марсіяне ў рабоў ператвораць, — летуценна сказаў сідарэвіч-арыец. — Кроў піць будуць, і размнажаць, як сьвіньняў. На забой”.

“Марсіяне не дэбілы, каб такіх, як ты, размнажаць. Такіх яны ў цырку паказваць будуць”, — піскнула іншая каштанка.

“Зараз ты ў мяне размножышся, Салаўёва”.

“Так што ў нас сёньня творчае заданьне! — спыніў ён іх дзіцячыя фантазіі. — Вы, то бок восьмая “а” кляса, пад маім мудрым кіраўніцтвам напішаце кожны сваё кароткае пасланьне. Пасьля гэтага мы схаваем нашу капсулу ў надзейным месцы. Закапаем яе. Што вы там напішаце, справа ваша, я правяраць ня буду. Поўная свабода. Можна пісаць ананімна, толькі улічвайце, што гэта калі-небудзь прачытаюць людзі. Што яны пра вас падумаюць? Я б на вашым месцы пра гэта не забываўся. Ну, што, паехалі, часу ў нас засталося няшмат, дваццаць пяць хвілін. Пачынаем. Гэта ў вас апошні ўрок, правільна? Так што пасьля званку здаем, што напісалі, ідзем і закопваем капсулу”.

“Я не магу пасьля званку...” — пачуліся расчараваныя стогны.

“У мяне рэпэтытар...”

“Хто ня можа, я не прымушаю, са мной пойдуць добраахвотнікі. І адзнакі ў іх таксама будуць доб­рыя. На два балы вышэйшыя. Усё, час пайшоў, пішам”.

Яны пакорліва выцягнуліся, нясьпешна зашалахцелі сшыткамі.

“А капсула дзе?”

З капсулай, вядома, выйшаў промах. Ён усяляк імкнуўся ня выдаць сваёй зьбянтэжанасьці, але яны ўлавілі яе, ваўчаняты, улавілі і вылавіравалі сваімі глумлівымі позіркамі да слоіка на стале. І запытальна перавялі вочы на яго, а ён стаяў, як абпляваны. Па клясе прайшоў задаволены стогн. Буркнуў адзін, пырснуў другі, і адна з каштанак шырока адплюшчыла вочы, напоўненыя такім захапленьнем, быццам яна на конкурсе прыгажосьці перамагла.

“Банка?”

“Гэта... Гэта і ёсьць наша капсула?”

Кляса заржала, заружавела, зарохкала — жаласьлівы слоік на стале і праўда выглядаў жудасным зьдзекам зь велічнай ідэі: недамыты, мажны, мутны, і нейкая мяшчанская пыха адчувалася ў ягонай крыклівай кругласьці.

“Трохлітровік часу...” — сказаў нехта.

“Можа, лепш на піва, Алег Іванавіч?”

“Скінемся на банку?”

Вінаваты быў настаўнік працы, які яшчэ месяц таму абяцаў вырабіць у сваё майстэрні прыгожы і ладны футарал са сталі. Яшчэ і надпіс выгравіраваць кляўся, падла. Але ўчора ён зноў сустрэў працавіка каля крамы “Смарагд” — выявілася, што той не зьбіраўся выходзіць з запою. Яго наогул цьвярозым ніколі ня бачылі — у кожнага свой крэатыўны падыход. Працавік акурат узяў новую порцыю чарніла і быў у гуморы.

“Іванавіч, ды я табе такую капсулу зраблю — у космас адправіць можна! — палез ён абдымацца. — Я ж у сакрэтнай лябараторыі працаваў, ты ж у курсе... Заўтра будзе гатова! Іваныч, ты мяне знаеш! Не падвяду!”

І так кожны раз. Абрыдла ўжо нагадваць — ён ня з тых, хто ўмее прасіць двойчы. Дый Пан Дырэктар усё чапляўся: конкурс крэатыўнасьці сярод настаўнікаў у самым разгары, а ідэя ягоная так і заставалася ідэяй. Як ні сустрэне яго, усё пытаецца: гатова капсула ці не? І што яго прымусіла месяц таму ляпнуць пра гэтую сваю ар-рыыгінальную задуму? Прамаўчаў бы, правёў віктарыну, раздаў бы дзіцяткам пратэрмінаваныя вітаміны айчыннай паэзіі — і забыў. А так трапіў у пастку ўласнай ідэі. На яго пачалі глядзець з павагай і яшчэ большай зайздрасьцю, Пан Дырэктар лічыў, што перамога на конкурсе ў іх у кішэні, і вітаўся зь ім, як з роўным. Трэба было нешта рабіць.

Прозьвішча дырэктара было Барсук, меў ён і імя па бацьку, гэты неад’емны атрыбут настаўніцкай улады, але чамусьці любіў, калі яго называлі панам. Мо таму і любіў, што сам быў гісторык. Гісторык з кашай у галаве і неразборлівай любоўю да іншаземных словаў: інавацыя ў ягоных вуснах гучала ватнай падкладкай, а сімулякры ператвараліся ў сімуляркі. Пан Дырэктар быў апантаны крэатыўнасьцю: маё крэда — крэацыяніст, горда крумкаў ён, і ад вас я чакаю найперш крэатыўнасьці. “Забудзьце ўсё, чаму вас вучылі, на адным стажы ў мяне ніхто ня выедзе!” Паныла седзячы на сваіх стажках, настаўнікі ўсё ж неяк выяж­джалі — і ніхто не зваліўся з возу. Прычэплівы, але няўважлівы быў Пан Дырэктар — з такімі можна суісна­ваць, галоўнае займець навык.

Да яго Пан Дырэктар адразу ж паставіўся з падазронай прыязнасьцю: “Вось чалавек, здольны на Нешта Гэткае!” — казаў ён у настаўніцкай, абдымаючы яго, новага настаўніка, за плечы. Настаўніцкая пазірала з рэўнасьцю; зрэшты, тут усе раўнавалі адно аднаго, як у шэксьпіраўскай п’есе. Нешта Гэткае было няўлоўным, расплывістым боствам, сутнасьць якога доўга заставалася для яго таямніцай. Ён выдумляў віктарыны, ладзіў урокі-суды над пэрсанажамі савецкага белліту і конкурсы красамоўства. Ён даводзіў сваіх вучняў да гістэрыкі. Мары пра спакойную ссылку ў нічым не выбітнай школе, дзе можна адседзецца год-два ў пошуках больш годнага занятку, памерлі ў самым зародку. Пан Дырэктар нікому не даваў спакою, а яму найперш. “Эх... Ня тое, — мармытаў засмучана Пан Дырэктар. — Разумееш, калега Іванавіч, ня тое... Павінна быць Нешта Гэткае! Такое, каб душа разгарнулася, а потым зноў згарнулася! Такое, каб адчуваўся прарыў! Ты зможаш!”