Я зашпіліў прарэх, павярнуўся і тут жа атрымаў рэзкі, сьляпы, моцны ўдар проста ў жывот.

Кароткай шалёнай нагой. У жывот.

“Добра, што адліць далі”, — пасьпеў падумаць я, валячыся ў траву.

Далі-далі. Дагналі і яшчэ раз далі, як бабуля казала.

...і вось тады Нільс напісаў свой першы верш. Ад рукі, на аркушы старой паперы, якую знайшоў у шуфлядзе вінтажнага стала пачатку ХХІ стаго­дзьдзя...

Іх было двое: адзін лысаваты, круглы, як пень, другі з прыгожымі вуснамі і ўшчэнт прапітымі вачыма. Півам пахлі, півам з гарэлачкай, яршыстыя хлопцы-каўпакоўцы, ангарскія, ангры бёрдз, а нага калышацца, колькі яны выжралі: а нахуй усе падлікі, цяпер яшчэ возьмуць, пачастуюцца ад маіх шчадротаў. Біў пень, ён жа засунуў руку ў мой пінжак, дастаў кашалёк, тэлефон, сунуў сабе ў зад­нія кішэні, не правяраючы, падхапіў мой злашчасны пакет і сказаў строга:

“Ня сцы. Мужык. У абшчэственных местах”.

Другі ўсё пазіраў на мяне сваімі летуценнымі вачанятамі, ды вусны складваў вутачкай, гожая рожа, гідотная ружа; пакет аддайце, гады.

Пень пайшоў, махаючы маім пакетам, прыгажун за ім, куды яны зараз пойдуць, у Мома, да мамы, мазалі мазаць. Махнулі пакетам, на прыпынак выйшлі. І вось ужо не відаць іх.

Я падняўся: спачатку на кукішкі, потым на піпішкі, потым на донішкі, на апалонішкі, і вось ужо стаяў, аддыхваючыся.

І зноў пра Нільса падумаў.

У 2039 ён напісаў свой першы верш. Ад рукі. На аркушы старой паперы, асадкай, так, так, асадкі нікуды не падзеліся, і верш называўся...

Народу на прыпынку было ня дай божа. Натоўп. Дзесьці тут мяне чакаюць, нецярпліва азіраюцца, набіраюць мой нумар, тэлефон мой зьвініць у кішэні пня, а пню по, яму ўсё по, і пакет у ягонай руцэ пралетарскай (памылка: люмпэн-пралетарскай). А ў маёй няма пакета, таму ніхто не зьвяртае на мяне ўвагі, ніхто, Магілёўская як магіла, шум цішыні пануе вакол мяне, шум Менску, які выплюхнуўся за ўласныя межы.

Я пастаяў на прыпынку, спусьціўся ў падземны пераход, выйшаў з таго боку Партызанскага праспэкту, сеў на бардзюрыну, чалавек без пакета. Міліцыянэр прайшоў, паглядзеў няўхвальна, малады, ладны, пальцы пахнуць ладанам. Паскар­дзіцца яму, ці што? Хай падыме сваіх па трывозе, далёка пень з прыгажуном не сышлі, прыгажун ногі перастаўляе зь цяжкасьцю, цяжкі напой га­рэлачка, і піва ня лёгкі.

Але я ня ведаю, што ў пакеце. Можа, яго нельга паказваць пабочным асобам і міліцыянтам? Можа, Маме ад гэтага будзе кепска. Я люблю маму. Магчыма, я мусіў вярнуцца на прыпынак, знайсьці там таго, каму трэба было перадаць пакет — і сказаць: скралі. Я не вінаваты. Скралі. Шукайце самі, а я пакутнік, ахвяра, я спаць паеду.

І тут, крэсьлячы ўмоўную лінію паміж сабой і прыпынкам на тым баку, я пабачыў іх. Пня і спадарожніка ягонага: як два апосталы, што ад сваіх адбіліся, яны паволі ішлі па Ангарскай наверх, у бок прыватнага сэктару, у напрамку Паўночнага пасёлку. Я бачыў іхныя сьпіны — пагойдваючыся, яны плылі супраць плыні, у цёплым мроіве летняга вечара, бесклапотныя, з потнымі патыліцамі. Прыяцелі.

Ускочыўшы, я шпаркім крокам кінуўся за імі і неўзабаве дагнаў. Трымаючы дыстанцыю, пайшоў, разважаючы, што рабіць. Усё трэба было вярнуць, усё, ды яшчэ адпомсьціць, але на помсту не было часу, на прыпынку чакалі — а можа, ужо плюнулі, ну і сын у Аксаны Іванаўны, колькі яму гадоў? Сорак. Ня можа быць. У сорак пакет умеюць даста­віць куды трэба. Падлетак ваш сын, падлетак.

Як Нільс Хольгерсан.

Які ў Бэрліне напісаў свой першы верш. Ад рукі. Верш пад назвай “Карчма “Антарктыда”.

Сам ня ведаю, адкуль да мяне прыйшлі раптам гэтыя словы. А Нільс прыдумваўся ўсё ясьней, усё дакладней і выразьней. І пакет у руцэ пня пагойдваўся так, нібы ня меў да мяне ніякага дачыненьня. Пень і прыгажун дайшлі да прыватнага сэктару, міма праносіліся тралейбусы, каля кафэтэрыяў Ангарскай ангажаваліся мужчыны, а я брыў ды брыў, сьледам за маімі ворагамі-рабаўнікамі, і ня ведаў, што мне рабіць. Яны падышлі да нейкай хаты, загрымела засаўка. Іншы Менск, малы, непрыкметны, сачыў за мной са сваіх нізкіх вокнаў, засохлыя калёнкі цягнулі дзюбы да зямлі, за платамі пляваліся вішнямі. Я стаў каля весьнічак, выцягнуў шыю. Пень з прыгажуном пагрукалі ў дзьверы, але ім ніхто не адчыняў.

“Вотан! Вотан!” — закрычаў пень. А можа, ён Віталіка зваў.

Прыгажун сеў на ганку, закурыў, павесіў галаву. Пень штурхнуў яго нагой, па-сяброўску. Прыгажун скрывіў вусенкі, вочы-песенькі звузіліся, пень паклаў пакет пад ногі, дастаў мой тэлефон, кашалёк, пачаў разглядваць. Штосьці прабурчаў пад нос. На твары прыгажуна распаўзлася ўсьмешка. І вось мой тэлефон паляцеў у кусты. Грошы пень акуратна склаў сабе ў кішэню кашулькі. На кашульцы бліснулі надпісы: усе енастранныя, ахуенныя, надпісы-енкі, сэнсу якіх ніхто зь іх ня ведаў.

Я адышоў на іншы бок вуліцы, стаў за кустамі на горачку зямліцы ля калёнкі, так мне было лепш відаць. Пень выкурыў цыгарэту, паляпаў па маім пакеце і падняўся. Выйшаў на вуліцу, пайшоў хутка, не азіраючыся, каратканогі каратысьцік у красоўках. Дзейнічаць трэба было імкліва: я кінуўся на двор, да прыгажуна, які драмаў на ганку, схапіў пакет, папоўз на каленях у кусты, знайшоў накрыўку ад тэлефона, батарэю, а потым і ўсё астатняе. Ускочыў на ногі. Прыгажун расплюшчыў вочы і паглядзеў на мяне каламутным, шчасьлівым позіркам. Склаў вусны, нібы для пацалунку.

“Ты кто? — спытаў ён нарасьпеў. — Вотан?”

Мне хацелася ўдарыць яго нечым па галаве. Я быў пэўны, што ён прыняў бы гэта з такой самай шчасьлівай усьмешкай. Чортава Ангара. Наркаманскі край. Прыціскаючы апаганены пакет, я выбег на вуліцу і вырашыў, што трэба вярнуцца да мэтро пасёлкам, інакш можна было зноў сустрэць пня. Той, відаць, па дагонку выправіўся. Зараз вернецца. Думаць трэба было хутка, а званіць яшчэ хутчэй.

І тут мне стала ясна, што мой тэлефон здох.

14.

Калі ты маеш у галаве мапу, табе ня зьбіцца са шляху. Аблудныя дарогі толькі падаюцца аблуднымі, горад перамог хібы дэзарыентацыі, ідзі — выйдзеш да мэтро, толькі ў людзей не пытайся напрамак, чалавек — істота слабая, можа і не туды паказаць пальцам, а можа і ў неба тыцнуць.

Над пасёлкам у далёкай смузе гарэлі на вечаровым сонцы гмахі шматпавярховікаў. Дзесьці там яно, Партызанскае авэню, кудысьці туды трэба было ісьці, каб пням на вочы не трапляцца.

Некалі тут жыло шмат цыганоў. Адсюль і да Дражні — цыганскія сядзібы, за высокімі агароджамі, з-за якіх і цяпер яшчэ ліецца дзіўная мова, патокі незразумелых словаў, сярод якіх раптам праскокне “дваццаць тысяч” або “лампачка”. Так яны гавораць, а ты слухай і галаву ламай: хто яны, свае, не свае? Свае, вядома. Яны тут жылі, яшчэ калі твая прабабка да Менску не даехала. І ўсё ж не свае. Дваццацьцю тысячамі і лямпачкай — свае, а недаверлівым бляскам вачэй — чужыя. Я люблю чужых. Люблю іх, як цягнікі на Менскім чыгуначным вакзале. Бязь іх холадна было б гораду. І неяк ня думаеш, разважаючы пра чужых і сваіх, што ты і сам тут чужы. Гораду безь цябе — нармальна. Табе бяз гораду — сьмерць.

Тут бабка мая жыла. Калі я ў яе жыў, нас цыганамі палохалі: “Цыганы забяруць, прададуць, заб’юць, зьядуць!” Самае страшнае, канечне: прададуць. Як гэта так, прададуць, думаў я, піянэр, савецкі грамадзянін, начытаны пра рабаўладаньне ў Рыме? Як можна жывога чалавека — прадаць?

Цыганы могуць, запэўнівалі мяне дзяўчаты з Ангарскай, Дражні, Алтайскай. Цыганы злыя і хітрыя. Беражыся іх. Бо выкуп запатрабуюць: і давядзецца тваім маме і тату ўсё прадаць, толькі б цябе назад забраць.

Чамусьці ўсіх, каго выкрэсьліваюць са сьпісу людзей, абвінавачваюць найперш у празьмерным захапленьні гандлем. Гандаль — гэта загана. Сумленны чалавек не гандлюе і не гандлюецца. Плюецца пра выглядзе таргаша. Беларусы — не гандляры. Яны — земляры, “што за народ такі? Вядома ж, землякі!” — як у песьні пяялася. Земнаводныя. Зямныя, землекапалкі, зямляне, рудыя мышы. Акопы капаць — іхнае захапленьне. Зямлянкі. Ямы. Пасадзіць сябе ў зямлю, прарасьці, карэньне пусьціць. Так у зямлю ўжывіцца, учапіцца, каб ніхто выдраць ня мог. Таму і ня любяць яны ванд­роўнікаў, кацігарошкаў, якіх ня кінеш у аліўе роднай зямелькі, ня любяць тых, хто на гусаках у неба ўцякае. І тых, хто сваю зямлю кінуў і да іх прыпёрся, таксама ня любяць. Чалавек без карэньня сохне. Сабака брэша, вецер носіць — гэта пра непрытульных эмігрантаў, ніхто іх слухаць ня хоча, што ты можаш сказаць разумнага, чалавеча, калі карэньчыкі сабе на нагах не адрасьціў?

Што ты можаш сказаць у сваё апраўданьне, Нільс Хольгерсан?

І дзе мне падзарадзіць тэлефон?

Думаючы пра ўсе гэтыя невясёлыя рэчы, я ішоў наўскос па пасёлку, а дамы Енісейскай бліжэйшымі не рабіліся. Толькі мяккае сонца абводзіла іхныя контуры: усё прыгажэйшымі, гусьцейшымі, сытнейшымі фарбамі. З садоў ішоў ачмуральны пах летняга вечара, чырванаватых ужо пладоў, нізка над неасфальтаванай вуліцай навісалі галінкі, важкія, жарсныя, няпужаныя, спакушаючы спыніцца і забыць, куды я іду і нашто. Жах нечаканай адзіноты наваліўся на мяне: навокал не было нікога, ніводнае жывой душы, толькі душнаватае паветра даносіла галасы аднекуль з-за павецяў ды пераробленых у альтанкі сьвірнаў. Я адчуў, што горад пада мной правальваецца некуды, адломваецца ад свайго цела, я ішоў і не абарочваўся, баючыся, што пабачу за сьпінай прорву, глыбокую і цёмную, па краях якой струменіць пясок. Не спыняцца, дайсьці да праспэкту, забыць гэты вечар, як аповед п’янага дзеда ў перапоўненай тройцы-тралейбусе. З-за павароту паволі выехала машына, паглядзела мне ў вочы і чамусьці міргнула фарамі, прагула міма, нясьпешная, нястомная, дыхнула гарачым жалезьзем, цяжкі легкавік з забітымі нябачным дымам лёгкімі...

Я паскорыў хаду. Але за сьпінай ужо сыгналілі. Уладна. Гучна. Забрахалі сабакі.

“Эй, постой!”

Я вырашыў не абарочвацца.

“Стой, тебе говорят!”

Машына дала задні ход, я павярнуўся, каб ня трапіць пад колы, і вось яны ўжо стаялі на маім шляху: чорны легкавік і старэйшы за мяне мужык у шэрым касьцюме, гальштук боўтаецца пад напаўрасшпіленай беласьнежнай кашуляй.