“Я ж не абы-што здаваў. Гэта ж класіка, спадарынька мая даражэнькая, такую цяпер не пішуць! Што, маладыя здольны штосьці пахожае стварыць? Ірунду вы гародзіце! Вы ж паглядзіце, гэта творы! Творы на вякі!”

“Толстой есть у нас, хватает у нас Толстого, вот, видите, везде Толстой, мы берем, берем, я же не говорю, что не берем!..”

Я пакорпаўся ў беларускамоўным аддзеле. То адна кніжачка, то другая — з аўтографамі. Жылі пісацелі, чыркалі свае прысьвячэньні, імянныя, каменныя, крамяныя, так, быццам вечна жыць зьбі­раліся, а цяпер іхныя дзеці, сябры, унукі і проста ўладальнікі нікому не патрэбнай макулятуры нясуць увесь гэты арс лонга ў лямбард.

Я б надоўга завіс тут, бо ўжо не заўважаў ні смуроду мачы, ні надакучлівага куваньня абалдзелых бібліяфілаў — але тут тэлефон у кішэні сказаў, што мама, відаць, атрымала мой крык аб дапамозе. І праўда, яна даслала мне нумар. Проста нумар. Так, адна лічба была няправільная. Дурная лічба. Але ж Мама. Магла б хоць слова напісаць. Занятая. Увесь сьвет заняты. І толькі я...

Схаваўшыся за кнігамі, я набраў правільныя лічбы.

“Да! — тут жа, імгненна, нібы толькі й чакаў, пра­мовіў жалезны мужчынскі голас. Нібы сам Дзяржынскі ў сквэры насупраць кадэбэ трубку падняў. — Да!”

“Добры дзень, я ад Аксаны Іванаўны, — пачаў я напаўголасу. — Яна прасіла вам пакет перадаць”.

“Рига, — строга сказаў голас. — Знаете, где это?”

“У Латвіі”, — адказаў я, гартаючы альбом Міхася Савіцкага.

“Это на Сурганова, универсам, — сувора абарваў мяне голас. — Там и встретимся. Возле входа. Через полчаса. Я позвоню”.

І гудкі.

Я не люблю, калі са мной так гавораць. Ні здрась­це, ні дасьвіданьня. Што я, вартаўнік пакету свайму? Ён што, і з Мамай так размаўляе? Я адчуў нясьцерпнае жаданьне неяк адпомсьціць. Ці хаця б прымусіць яго пачакаць. Ці... Ці кінуць пакет каля ног, хай сам нахіляецца і падымае. Ці нао­гул нікуды ня ехаць. Але Мама. Маму нельга засму­чаць. Мама прасіла.

Я выйшаў зь “Ведаў” і адразу ж кінуўся ўніз, у мэтро. Сьпякотны горад нават за локаць уха­піць не пасьпеў сваімі вогненнымі рукамі. Мэтро су­стрэ­ла пахам падзямельляў, сутарэньняў, суцінскімі колерамі... Спакой. Сьпёка засталася над галавой, сьпёка сюды не даставала, там, наверсе, лета танчыла свае вальсы і маршы... Я купіў жэтончык, падняў пакет, рушыў наперад...

“Молодой человек! — сіні мужычок бег да мяне, загараджваючы праход. — Пройдемте, пажалуста, на досмотр”.

Гэтыя сінія мужчыны — відаць, самая ненаві­дзімая частка чалавецтва ў горадзе. Прынамсі, мною. Яны такія ветлівыя, што хочацца даць ім падсрачніка. Іхная ветлівасьць — ветлівасьць жаў­лакоў, што ходзяць у іх пад скуламі, калі яны кажуць сваё: “Пажалуста, спасіба, шчасьлівага пуці”. Трэба, было, відаць, пакарыцца, уздыхнуць, пагардліва сьцяць вусны — і паставіць свой злашчасны пакет на гэтую стужку. Хай прасьвеціць, дзеяч народнага прасьвяшчэнія. Але нешта раптам пстрыкнула ў маёй галаве.

“А чым я вас так зацікавіў?”

Бяз сэнсу гэта ўсё. Калі пачынаеш зь імі гаварыць, яны з гэтай іхнай бездакорнай жаўлаковай ветлівасьцю пасылаюць у офіс сваёй канторы — маўляў, маеце прэтэнзіі, абрашчайцесь туда ў устаноўленым парадке. Усё марна. Але я спыніўся, прыціснуў пакет да грудзей і сказаў:

“Я говорю, чем я вас так заинтересовал?”

Ён дабрадушна ўсьміхнуўся. Таксама — дабрадушнасьць эсэсаўца. Жорсткая такая, уладная дабрадушнасьць.

“У каждого своя работа”.

Arbeit macht frei.

“Пройдемте на досмотр”.

“Я что, такой... Падазрыцельны?”

“Молодой человек! Пройдемте на досмотр!”

“Не пойду!”

“Ну так пешком ходить надо. Или на такси ездить, — зьдзекаваўся ён, весела разглядваючы маю футболку. — А метро прохладно. В такую жару в метро зайти как в бассейне искупаться. Пройдемте”.

“Не пойду, — я адышоў ад яго на крок. Сам ня ведаю, навошта я гэта ўсё распачаў. — Патлумачце, калі ласка, прычыны вашай увагі”.

“Што? — ён усьміхнуўся яшчэ шырэй. — Ничего тлумачыць не обязан. В случае отказа от досмотра имею право не пустить вас в метро. И все тут. Если есть претензии, абрашчайцесь на...”

Я павярнуўся і пайшоў назад, да дзьвярэй. Чамусьці мне важна было паказаць яму, што ён не прымусіць мяне прайсьці гэты ягоны прагляд. Цікава, што яны робяць у такіх выпадках? Асаблівыя прыкметы запамінаюць?

І тут празь дзьверы ламануўся да турнікета нейкі бамбіза з заплечнікам такім агромністым, што ў ім мы з маім дурацкім пакетам маглі б зьмя­сьціцца ды яшчэ каго-небудзь узяць з сабой. Эсэсавец кінуўся да яго. Праход быў адкрыты. Ня ведаю, пабачыў ён ці не, але я падбег і кінуў жэтон, і апынуўся ў маім родным мэтро, у якім, памятаю, мы каталіся зь цёткай у дзень адкрыцьця новай лініі, калі я быў зусім малы, і патрацілі кучу бліскучых навюткіх медзякоў. Па той бок сіні ахоўнік быў ужо ня страшны. Я спусьціўся па прыступках і зьліўся з натоўпам. Абпаленыя летам людзі сьвяцілі смочкамі. Лета даз­валяе. Лета выстаў­ляе нас напаказ: валасатымі і з кепска паголенымі нагамі, смачкастымі смаркачамі, нясмачнымі, спацелымі, анатамічнымі да матузкоў.

“Нэкст стэйшан плошча Перамогі”, — сказаў маладзён з голасам работніка капіравальнага цэнтру, я бухнуўся на вольнае месца і паклаў на калені пакет. Пакет быў яшчэ цёплы. Быццам у ім абед ляжаў. Абед невядома для каго.

10.

А і праўда — што ў ім, у гэтым пакеце? Едучы на Акадэмію Навук, я перабіраў розныя варыянты. І чым больш людзей набівалася ў вагон, тым больш фантастычныя рэчы прыходзілі мне ў галаву.

Мая Мама займалася продажамі. Што гэта значыць, заўжды было для мяне таямніцай. Але лягічна, цалкам лягічна было меркаваць, што і зьмесь­ціва пакета неяк зьвязанае з гэтымі самымі продажамі. Магчыма, яна прадавала касмэтыку, трэслася ў маёй галаве, касмэтыку, якісьці максфактар, ці чым там яны цяпер фарбуюцца, мама-­мэнэджэр, што ж такога? А ў Галі, напрымер, мама-мэнэ-бэнэ-джэр. Цэлы пакет касмэтыкі, за які заплачана. Кліентка чакае, клейкія ручкі пакета ліпнуць да яе пальцаў, дзякуй, спасіба і дасьві­даньня.

Але чаму тады трубку падняў мужчына? Муж? Муж мэнэджаркі? Мэн мужадаяркі? Огого, лета, огого, як жа я гуляю з табой у словы, без супынку, прыпынак за прыпынкам, нэкст стэйшан “Акадэмія навук” — а адтуль зайцам на тралейбусе да Рыгі. Riga. Riiiga. Квітнее сталіца Сацыялістычнай Латвіі.

Я абмацаў пакет. Касмэтыка — гэта нецікавы варыянт.

Можа, там грошы. Цэлы пакет, набіты стодаляравымі купюрамі. Гэта больш падобна да праўды. Такім голасам, якім са мной гаварылі па тэлефоне, можа прамаўляць толькі пакет, набіты стодаляравымі купюрамі. Голас грошай. Голы сокал з пакетам баксаў у дзюбе: паглядзіце, што я вам нясу! Дзенежкі. Дзенежкі. Дзеньгі-дзеньгі, дрэбедзеньгі. А астальное ўсё дрэбебедзень.

Дрэбебедзень набліжаўся да свайго апагею. Тралейбусы плылі ў гарачым мроіве, мірнае неба над галавой трэскалася ад сьпёкі. На прыпынку за Акадэміяй мастацтваў нехта ляжаў, твар прыкрыты, пару чалавек схілілася над целам, ногі — нежывыя, падэшвы такія кранальныя, у падэшвах уся чалавечая сіла, паказаў падэшвы сьвету — усё, не жылец, пацыент. Дзесьці на Праспэкце трубіла ў рог скорая, у рот лезла, у рот, да сэрца дабрацца, а зубы сьціскаліся, не пускалі, людзі і машыны, машыналюдзі сноўдалі, ва ўсіх не хапала часу, чаму гэты, з падэшвамі наперад, думае, што ён можа без чаргі?

Магчыма, у маім пакеце ляжыць чалавечая галава. Адсечаная чалавечая галава, разважаў я, схаваўшыся на чорным квадратным мэтры ценю, пакуль мой тралейбус чакаў зялёнага на тым баку Праспэкту. Дакладна, у ім галава чалавека. Галава мужчыны, загорнутая ў газэту, і яшчэ ў адну, і яшчэ ў адзін пакет з завязанымі ручкамі. Я вёз да ўнівэрсаму “Рыга” адсечаную чалавечую галаву. Са сьвіных галоваў робяць халадзец — халадзец ды халаднік, вось што прыемна есьці ўлетку, сьпя­котным днём. А ў мяне ў пакеце чалавечая галава — з выпучанымі вачыма, з носам, з вушамі, з разяўленым у вусьцішнай усьмешцы ротам. Аддаць галаву і выпіць піва. Я ўсяго толькі кур’ер — прыняў, прывёз, здаў, подпіс, пячатка.

Зайцам, ваўком, мядзьведзем, ланьню быстраногай, не прыклаўшы нічога да валідатара БСК, ні вуснаў сваіх, ні вялікага пальца, даехаў я да “Рыгі” — і вось ужо стаяў сярод рыжанаў, зара­джаўся ад сонца менскага, як смартфон, і расла ўва мне нецярплівасьць. Ад гэтага пакета трэба было пазбавіцца як мага хутчэй: бо ўсё мацнейшым рабілася ягонае панаваньне. Вось ён ужо і ўспаміны пачаў падкідваць, успаміны пра маладосьць, пош­лую маю, з усімі яе пашанотамі ды сантымэнтамі, шпаркую і шапялявую, шумную, шчасьлівую сваёй адсутнасьцю мэты...

Некалі тут, унізе, проста пад нагамі, піўнушка была: мы з прыяцелямі лавілі ў паўлітровыя слоікі маладое сонца, і самі былі маладыя, і мачавыя пухіры ў нас былі няпужаныя, паслухмяныя, колькі ні залівай — перацярпіш, ныркі працавалі па-пралетарску, пена дзён асядала на нас мякка, як сьнег. І вось я зноў стаяў каля той “Рыгі”, і зноў з пакетам, нібы мне зноў дваццаць, і зноў думаў пра піва, і толькі прыяцелі некуды падзеліся, і ў “Рызе” ўжо не саўкі сноўдаюць, а мае “Суседзі”, сярэдняя кляса, суайчыньнікі, спажыўцы.

Спажыўцу ўсё роўна: ню-ёркер, кензо, сэканд-­хэнд,

Каб пасьпець закупіцца да грэцкіх календ,

Трэба мець пры сабе ўяўленьне пра сьвет,

Пэрспэктыву, рахунак, надзею, пакет

І білет на канцэрт у КЗ як даніну культуры.

Я трымаю ў руцэ пакет і думаю пра Нільса Хольгерсана. Вось кім яму трэба было навучыцца быць там, за мяжою: найперш спажыўцом. Навучыцца арыентавацца ў зьніжках, зьнікаць у кабінках, прымяраць на сябе спачатку рэчы, а потым ужо людзей і словы, браць гуртам, плаціць у растэрміноўку, не прапускаць распродажы, браць, берагчы, эканоміць і бруіцца ў натоўпе такіх самых істотаў, нічым не выдаючы сваёй непажыўнасьці для сьвету. У яго мусіла вырасьці спажывайка — і польскае мястэчка недалёка ад вёскі, дзе яго прытулілі, было школай, палігонам для спажыўцоў, пажары фарбаў на рэчавым рынку патушы купюркай, казюрка ты невядома адкуль узятая, звалілася на галовы добрым людзям, каля рынку аўтобусная станцыя, адтуль можна да Бялай Падляскі дабрацца, а там ужо і да Варшавы. Білет ён сабе купіў употай, з адкладзеных, і адпрасіўся ў туалет, а сам да касы і ў парк. Тая добрая сям’я яго каля кебабніцы чакала, чакала, чвякала, пачалі шукаць — да аўтобуса сорак хвілін, трыццаць, дваццаць пяць... Дзе ты, Нільсе? Можа, у паліцыю заявім? Не, у яго ж нівод­най паперкі, ён хлопчык зь неба, хлопчык, у якога толькі і было, што пяро ў руцэ шэрае ды на нагах грубыя чаравікі невядомай фабрыкі, на целе падлеткавым — нейкае рызьзё. Ён ня можа зьнікнуць, бо яго і так няма. Ён нідзе не зарэгістраваны, не застрахаваны, нікім не застрашаны, нікім не ўпісаны ў сьпісы, толькі місу яму выдалі і лыжку, і мыла з зубной пастай “Colgate”, вырабленай адмыслова для краін Усходняй Эўропы, што, як вядома, сканчаецца за ракой Бугага, яна ж Лямпапо, яна ж Амазон-ком. Які хлопак, цо пан муві? Не вемы.