Хлопчык адчувае, як гусак пад ім працуе цягліцамі, спачатку няўпэўнена, адчайна, натужна, раз-пораз страчваючы рытм узьлёту, але неўзабаве крылы нібы заміраюць, і тады ён адплюшчвае вочы і крычыць ад жаху і захапленьня — і гусак адказвае яму адурэлым ад шчасьця голасам. Яны плывуць у паветры на галавакружнай вышыні — можа, нават сем-восем тысяч мэтраў, бо менавіта на такую адлегласьць ад зямлі могуць уздымацца дзікія шэрыя гусі падчас сэзонных міграцый. Здаецца, што ўся краіна раскінулася цяпер пад імі, як дыван у дзіцячым пакоі, з раскладзенымі на ім каляровымі цацкамі і намаляванымі сьцежкамі. Нільс бачыў такі дыван у багатых суседзяў, неяк яго запрасілі пагуляць зь іхным малодшым сынам, але Нільсу было нудна, ён зьеў зашмат торту і яго званітавала проста на прыгожыя ўзоры, і больш яго не запрашалі.

Седзячы на сваім гусаку, Нільс пралятае над вялікім горадам. Горад дыхае, як хворае, тлустае цела, пакладзенае на сьпіну. Горад пацее. Магчыма, гэта нават той самы горад, дзе я жыву. Шаша, абапал якой туляцца адзін да аднаго катэджы, неўпрыкмет робіцца шырокім, самым доўгім у Эўропе праспэктам. Ад праспэкту ва ўсе бакі разьбягаюцца вуліцы, губляючыся ў парках і правальваючыся ў шчыліны між нягеглых дамоў, пад зямлёй адчайна носіцца сюды-туды грымучае мэтро, год за годам шукаючы выхад і не знахо­дзячы, а наверсе старая рака просіць, каб яе нарэшце закапалі і забылі дадзенае ёй некалі імя. Недзе ў тым горадзе, на бальконе, які схапіла за локаць ужо амаль голае дрэва, сяджу я, чытаю кнігу, чакаю лета. Як гэта ўсё не падобна на Нільсаву вёску, у якой усё і ўсе былі навідавоку, і толькі лес, куратнік ды салома ў сьвірне маглі даць прытулак ягонай адзіноце.

А цяпер вось у яго ёсьць неба.

Гусі крычаць. З Захаду тхне холадам і дажджом. Канечне, вырай знаходзіцца недзе на поўдні, але важак чарады лепш за ўсіх ведае нябесную дарогу. І таму яны пакуль што трымаюць курс на Захад. Магчыма, у важака там справы, якія трэба ўлаго­дзіць, перш чым павярнуць у напрамку цяпла.

Гусі не зьвяртаюць на Нільса ўвагі. Калі ён зваліцца, ніхто ня будзе лавіць яго і шукаць месца, дзе ён упаў. І плакаць ніхто ня будзе. Гэта гусі, а ня людзі. Гэта халоднае празрыстае неба, а не зямля, на якой плачуць, капаюць магілы і выстукваюць на клявіятурах пасьпешлівыя нэкралёгі.

Вядома ж, рана ці позна яны далятуць да дзяржаўнай мяжы і крыху зьнізяцца, каб абмерка­ваць чалавечае глупства. І тады адзін з жаўнераў, ад няма чаго рабіць разглядваючы гусіную чараду ў свой супэрсучасны і супэрдакладны бінокль, раптам заўважыць на сьпіне аднаго з птахаў маленькага хлопчыка.

Хлопчыка, што прыціскаецца да гусінай шыі так, як, бывае, дзяўчаты туляцца да сьпінаў сваіх бойфрэндаў-матацыклістаў.

Хлопчыка, які з амаль каралеўскім недаверам аглядвае бясконцае навакольле з вышыні некалькіх тысяч мэтраў.

І тады жаўнер зьвяжацца з начальствам. Але гусіная чарада будзе ўжо на тым баку мяжы. Хлопчык так і не даведаецца, што яго заўважылі яшчэ на радзіме.

На тым, іншым баку таксама будзе свой жаўнер — зь ня менш, а мо і больш сучасным і дакладным біноклем. І ў жаўнера таксама будзе сваё начальства — мо і больш строгае.

І калі гусіная чарада пачне зноў набіраць вышыню, прагучыць стрэл.

Трапны і прадуманы стрэл з сучаснай і вельмі дакладнай зброі. Стрэл — гэта таксама ўцёкі. Цяпер або ніколі. Цяпер — або ніколі.

Бязьвізавы хлопчык не пачуе стрэлу. Ён толькі адчуе, што нешта пайшло ня так, адчуе, як вялікае цела, якое ён абдымае, страціла лёг­касьць, здрыганулася і абмякла. Гусак пад ім ускрыкне апошні раз, тужліва і зьдзіўлена, быццам ён пабачыў наперадзе мора. Зямля пачне набліжацца так імк­ліва, што хлопчык зноў заплюшчыць вочы. Мёртвае крыло змахне яго з гусаковай шыі, пальцы расьціснуцца і ён паляціць у бездань, боўтаючы нагамі, роспачна шукаючы апоры і ўвесь час павялічваючыся ў памерах. Ён зробіцца акурат такім, як быў, калі зямля прыцягне яго да сябе за шкірку і ўдарыць па пальцах сваёй цьвёрдай балючай лінейкай.

Нільс выправіўся ў сваё падарожжа ўвосень, калі гусі зьбіраюцца ў чароды і лятуць далёка-далёка, туды, дзе я, напэўна, ужо ніколі не пабываю.

Маё падарожжа пачалося адным летнім днём, у тую пару, калі сонца гоніць людзей да вады і неба і ўнізе на сушы застаюцца самыя безнадзейныя з нас.

2.

Напэўна, я мог бы прыдумляць сюжэты для дзіўных мультфільмаў або пісаць сцэнары кіно не для ўсіх і зарабляць на гэтым грошы.

І калі мой тэлефон зазваніў, мне нават на сэкунду падалося, што вось, нарэшце, гэта яно. “Мы хацелі б купіць ваш сюжэт пра гэтага Нільса... Як там яго? Холджэрсана, — прамовіць мужчынскі голас. — Колькі вы за яго хочаце? Адказвайце хутка, у нас яшчэ тысячы такіх, як вы”.

“Я падумаю”, — адказаў бы я з запінкай. Запінкай на “п”, як быццам я заікаюся. П-падумаю. Я заўжды так адказваю, калі ня ведаю, што сказаць. Назваць дакладную лічбу — прагучыць неяк сквапна. Быццам я толькі і чакаў, што мне пазво­няць, быццам я толькі пра грошы і думаю — а гэта ня так. Сказаць, што, маўляў, прапануйце самі — высакамерна: маўляў, ды мне насраць на вашыя баксы (а гэта, зноў жа, абсалютная хлусьня). Ка­жуць, што гэта такая хвароба, калі ты ня можаш зрабіць выбар. Я нават мэлёдыю для тэлефона не магу аб­раць. Тэлефон — такая штука: яна гаворыць за цябе, нават калі ты маўчыш. Абярэш нейкую мэлёдыю, і вось яна як зайграе ў нейкім аўтобусе — і ўсе ўжо ведаюць, які ты чалавек. Таму я паставіў на сваю Нокію самы просты гук — як у савецкага тэлефона. І ўсё роўна думаю, што гэта няправільна. Дэманстратыўная сьціпласьць і простасьць — гэта так па-снобску, а я ня сноб. Я нават падымаю, калі на тэлефоне высьвечваецца незнаёмы нумар. А мог бы і не падымаць. Вакол было такое хараство, дзевяць гадзін раніцы — і сыходзіць з парку зусім не хацелася. І гаварыць таксама.

“Алё”, — сказаў я, думаючы пра Нільса Хольгерсана.

Але гэта была Мама. Ёй ня скажаш: я п-падумаю.

“Прывітаньне, — кажа мама. — Ты где?”

“Здароў, мам. Ды так... Каву п’ю”.

“Понятно, — адказвае мама, — снова не спал. Снова шлялся один по этим своим местам...”

“Не адзін”, — адказаў я мякка.

“В твоем возрасте надо хорошо высыпаться, — таропка сказала Мама. — И питаться. Не кофе, а овощи, фрукты... Сорок — это же не шутки. Ты когда на обследование запишешься? Ладно. Так, значит, не один?”

“З Алесем”.

“Ну конечно, разве я когда-нибудь услышу от тебя женское имя? — сказала Мама і гмыкнула. — Сказал бы: с Олесей, порадовал бы материнское сердце”.

Яна ці то ўсхліпнула, ці то хіхікнула. Мая Мама — вялікая акторка.

“Ладно, сын мой. У меня к тебе просьба...”

“А ты почему не со своего номера, мам?”

“Много будешь знать... Я в аэропорту, срочно приедь сюда, мне нужно одну вещь передать... одному человеку, а я не успеваю. Заберешь у меня, позвонішь и договоришься, только это надо сегодня. Понял? Сегодня, там ждут. Ты все равно все время по городу шляешься, сделай это для меня, хорошо?”

“Хорошо, мам”.

Так ён і пачаўся, гэты вар’яцкі, вар’яцкі, вар’яцкі дзень.

3.

Сонца даўно стаяла над Менскам, я ня бачыў, як яно ўзыходзіла, але тое імгненьне, калі горад ажыў, як праяўленая фатаграфія, калі цемната, быццам чорная вада, з шыпеньнем сышла ў нябачныя стокі і ўсё навокал зрабілася чырванаватым, чыстым і чужым, я засьпеў ва ўсёй красе.

Быў той момант, калі ненасытныя салаўі змучана замаўкаюць і прачынаюцца вавёркі, выпраўляючыся ў траву па сваіх вывераных маршрутах.

Блукаючы па пустых парках, здымаючы з дрэваў і лавачак тонкую сетку свайго бяссоньня, я выйшаў да высокага будынку побач зь Нямігай і пабачыў на ягоным даху людзей.

З таго месца, дзе я стаяў, цяжка было разабраць, што яны там робяць і хто яны, проста цёмныя абрысы на фоне сьветлага, яшчэ халаднаватага неба. Магчыма, гэта былі будаўнікі, якія пачалі працаваць так рана, бо ня ўкладваліся ў тэрміны, але я ўявіў сабе сэкту Новых Менскіх Сонцапаклоньнікаў: як яны кожную раніцу на самым сьвітанку выходзяць на чорныя астылыя дахі, скідваюць адзеньне. Абсалютна голыя, мужчыны і жанчыны, гладкія, паголеныя, бліскучыя целы — і падстаўляюць свае грудзі, жываты, сьцёгны новаму сонцу. І іхныя ступакі пакідаюць на чорным бітуме даху адбіткі, як пяткі Пятніцы на трапічным пяску. Яны моляцца юнаму менскаму Сонцу, уздымаючы да яго рукі ў лусцэ паганскіх татуіровак, расстаўляючы моцныя загарэлыя ногі, і Сонца лашчыць іхную скуру.

Дзень будзе сьпякотны, на небе ані хмаркі, пасьля малітвы яны разьбягуцца па сваіх ванных пакоях і празь пятнаццаць хвілін сядуць на ровары, надзеўшы навушнікі плэераў, і ніхто ні словам не згадае тую ранішнюю малітву. Толькі лёгкія шматзначныя позіркі, апушчаныя да кубачка кавы вейкі, кароткі ўсплёск пальцаў, дрыготка ў пакрытых пушком гнуткіх хрыбтах.

Ці хацеў бы я далучыцца да іх?

Так, хацеў бы. Але я баюся. Усё пачынаецца з сонца, а потым ты падаеш. Падаеш, падаеш, падаеш.

Мне сорак гадоў, і я ніколі ня быў жанаты. Больш за тое, у мяне ніколі не было жанчыны. Дам вам ператравіць гэты няпросты факт.

І мужчын у мяне не было таксама, удакладню на ўсялякі выпадак. Не, не падумайце толькі, што я нейкі вычварэнец. Проста я ня ведаю, навошта гэта мне, калі ў сьвеце існуе, напрыклад, лета. Вось гэтае лета: зь ягонымі сонцамі, пахамі, травамі, гарачым асфальтам, людзьмі і шумам. Я зроблены зь лета: у мяне пад пахамі пахне скошанай травой, мае пазногці пахнуць асфальтам менскіх вуліц, у маіх вачах скачуць сонцы, і разглядваючы людзей, я паўтараю іхныя звычкі і ціха сьмяюся, калі ў мяне выходзіць распусьціцца ў іхным шуме. Я шчасьлівы і так, бадзяючыся начамі па менскіх парках і думаючы рознае пра людзей, птушак і расьліны. Вядома, я ведаю, што такое стасункі: я прачытаў столькі кніг і паглядзеў столькі рознага кіно, што мог бы, напэўна, імітаваць гэта з большым ці меншым посьпехам, як, зрэшты і ўсе.

Я думаю, што кожны, хто распачынае стасункі зь нейкім чалавекам, займаецца менавіта гэтым: падсьвядома бярэ ў даступнай яму культуры нейкую зразумелую схему і трымаецца яе. Хтосьці жыве пад Джойса, а хтосьці пад Пугачову, хтосьці пад мадам Бавары, а хтосьці пад Ісуса Хрыста. Магчыма, таму я і думаю пра Нільса Хольгерсана. Як ён, перад тым, як наважыцца на ўцёкі, любіў прыходзіць да свойскіх птушак у іхныя паўцёмныя, поўныя пер’я дамы, пабудаваныя ім людзьмі, дамы, падобныя да закінутых гімнастычных заляў — я мяркую, Нільс Хольгерсан быў закаханы ў адну з гэтых птушак, у белую гусачку. Можа быць, ён лашчыў сябе, схаваўшыся ў птушніку і ўзіраючыся ў яе дурнаватыя вочы, бо мне падаецца, для сялянскіх дзяцей гэта найлепшае месца, каб пабыць сам-насам з сабою і дасьледаваць сябе: куратнік, пуня, халодная лазьня...