Машына спынілася каля адной з хатаў, Бянігну вывелі пад рукі ды ў далёкі пакой закацілі. Цёпла там было і сыра, і пакінутай хатай пахла, ды горкімі травамі, ды чалавечым адчаем. Акна ў пакоі не было. Ляснуў замок — і было чутно, як Антон зазьвінеў ключамі, хаваючы іх у кішэнь. Вось яна і зноў адна. У пакоі цямнела, і Бянігне падалося, што падлога ў ім гайдаецца. Як на вадзе. Цяжка тут думалася і дыхалася цяжка. Легла Бянігна старая на рыпучы ложак, такі самы, як яна, стары, праціснуты, са стогнамі ў нутрох — і пачалі прабірацца ў яе галаву смурныя мысьлі.

Усё далей і далей ад хаты сваёй яна апыналася — і ніяк не сканчалася яе падарожжа. Завязуць яе на край сьвету — а сьвет гэты, які расьсьцілаўся перад ёй, усё больш патыхаў чортам, усё мацней адчувалася тут ягоная прысутнасьць. Можа, ён за сьцяной сядзіць, лямпу сваю паліць, лямпу старую, масьляністую, ад яе чад ідзе — і залазіць той чад у маладыя галовы ейных хлопцаў, будуць яны спаць доўга ды соладка, ды так і не прачнуцца. І будзе ёй, Бянігне, тут у пакоі адна работа: адшукаць, нягледзячы ні на што, сьцежку ў неандартальскі лес, ды так там і застацца.

На вякі вечныя.

Увечары яе зноўку звадзілі ў туалет ды пакармілі, і на твары ў Антона, які прынёс ёй міску з супам, была віна. Бянігна вачыма пастаралася яго супакоіць: чалавек слабы, казала яна, крышку, незаўважна варушачы вуснамі, каб ён ня бачыў, але ўсё адчуў і ня мучыў сябе так. Цяжка чалавеку ў андартальскім лесе так доўга вытрываць, галовы кіпяць, і хоць ня хочаш ты, чалавеча, нічога благога рабіць, яно само выходзіць. Бо такі тут закон. Хто ж вінаваты, што ў андартальскім лесе нара­дзіўся? Гэта ёй шчасьце дадзенае, што мае яна такую мажлівасьць паміж лясамі бегаць.

Дый ці мае яшчэ? Ніхто ў Бянігны нічога ня просіць. Толькі і знае гэты сьвет, што ёй загад­ваць. Але яна бабка, што ёй застаецца. Толькі слухацца ды старацца на сьвет не наракаць. Скруцілі бабку ды вязуць у далёкі сьвет, невядома на што — зна­чыць, нешта яна ня так зрабіла.

Уначы недзе зусім блізка выў сабака. Так ужо енчыў, заходзіўся, што Бянігна ўсю ноч заснуць не магла. Відаць, памёр нехта ў Вільні гэтай. Выў па-воўчы, ды яшчэ падвываў, каб пранізьлівей выхо­дзіла. Пёс, пявун сьмерці, вястун доўгай дарогі. Такі гэты горад. Кабель Вільнюс. А калі сучачка, дык Вільня. Дурныя думкі прыходзілі Бянігне ў галаву гэтай доўгай ноччу. І ўсё мроіўся ў цемры твар яе беднага жаніха — нядобры, хваравіты і прыгожы ў гэтай хваравітасьці малады твар. Кажуць, заўтра яна яго пабачыць. Бянігна пачала думаць, што ён ёй скажа. Пра такое, канечне, ёй не здагадацца, але што яна сама зробіць, Бянігна ўжо вырашыла. Палечыць яго, забярэ лішняе — усю гэтую дурату пра любоў ягоную ды пра шлюб з бабкай старой — і папросіць, каб дахаты яе адпусьціў. Ёсьць жа сэр­ца ў гэтага хлопца. Ня можа быць, каб ня меў ён сэр­ца. Сэрца кожны мае, толькі глыбока. Ня кожная бабка знойдзе...

Пад раніцу, калі Бянігна пачула, як на двор выйшлі людзі, загаварылі па-свойму, яна ўсё ж задрамала. Толькі вочы заплюшчыла — і тут замок заскрыгатаў, ключы зазьвінелі, Антон увайшоў, апрануты, падцягнуты, а вочы стомленыя-стомленыя.

“Зьбірайся, бабка. Ужо нядоўга засталося”.

І зноў селі яны ў машыну, да чорнай сьвіньні падобную. І пакацілі з узгорка, толькі ня ў горад, да вузкіх, што ў тым лесе, вулак, а на шашу. Антон і Міша ўсяляк імкнуліся на яе не глядзець — і неяк нутром Бянігна ўцяміла, пра што яны думаюць. Што бачаць бабку сваю апошні раз. І зноў захацелася ёй іх супакоіць: сустрэнецца яна з жаніхом тым сьмешным, палечыць — і назад вернецца. І ўявіла Бянігна сваё вяртаньне — усё будзе ў іх у такім самым парадку: Вільня тая цудоўная, крывіцкая Мэка, пагранічнікі зь вяснушкамі, і ў Мінск яны заедуць, каб яна даведалася, што там з Мэры і Джонам сталася, пакуль яе не было. А потым яе хата. Абнімуцца яны, і яна ім скажа, хлопцам сваім:

“Заставаліся б у мяне, сынкі. Прыкіпела я да вас. Жаніліся б і ў хаце жылі, а я на печцы, мне месца хопіць. Я б вашых жонак і дзетак лячыла, у неандартальскі лес вашае лішняе насіла. А там, гля­дзіш, і засталася б у лесе сваім неандартальскім, каб вам не замінаць...”

Добра зрабілася на душы ў Бянігны, калі яна ўсё гэта ўявіла. Але, відаць, адна яна ў машыне пра такое думала. Бо твары ў Антона і Мішы рабіліся ўсё больш сур’ёзныя, выцягнутыя, машына зьехала з шашы, паскакала па лясной дарозе, ­ледзь бачнай з-за густых елак. Яны прамінулі драўляныя шчыты з інастраннымі надпісамі, зноў пакаціліся па асфальце, спыніліся перад брамай. Антон вылез з машыны, пазваніў, брама разьехалася, як гэта ў жалезным ліфце бывае. Кінуўся Антон у машыну — баяўся, відаць, што дзьверы зноў зачыняцца, але яны пасьпелі, бо чакалі іх тут, даўно чакалі. Брама за імі грымнула, лес скончыўся, чорная машына, падобная да сьвіньні, спынілася і заглухла.

Яны стаялі на роўна выстрыжаным полі, воддаль было відаць нейкую акуратную, не гарадзкую хату, а на полі тым раўнюсенькім стаяў самалёт. Бянігна такія толькі па тэлевізары бачыла — самалёт гэты падаўся ёй вялізным, і хоць ведала яна як чалавек сучасны, што менавіта такія машыны крылатыя па небе лётаюць, усё роўна схапіла ёй сэр­ца ад выгляду гэткага зьвера. Эх, бабка, бачыла б ты, якія самалёты ў Мінску на ўзьлётнай паласе красуюцца, у нацыянальным аэрапорце Мінск-2... А якія ў Франкфурце аграмадзіны белыя, з гордымі хвастамі, зь белымі скрыдламі, што пагойд­ваюцца велічна, па-каралеўску, сьцьвярджаючы раз і назаўжды, што няма для чалавека нічога немагчымага, што асядлаў ён даўно гэты сьвет, і калі закар­ціць яму, можа ён ногі ад зямлі адарваць і над зямлёй той павіснуць. Як ангел... А можа, і як кароль ангелаў. Як самы-самы ангелаў высокі начальнік. Прадсядацель ангельскага палітбюро... Янгола-мангола-татарскі хан над усімі паўзучымі стварэньнямі, сярод якіх і ты, бабка дурная, жыла, так доўга жыла, што ніхто ўжо ня памятае, калі і ад каго ты нарадзілася. І што б ты ні казала, бабка, пра злы і непрыветны раньняй вясною андартальскі лес, што б ні плявузгалі на яго тыя, хто чарадой уча­дзелай цягнуўся да тваёй хаты, як бы людзі з андартальскага лесу ні наракалі на сваю слабасьць — могуць яны над андартальскім сьветам падняцца і на яго з вышыні паглядзець... А на неандартальскі лес хіба зь нябёсаў зірнеш? І ці мае ён нябёсы, той дзіўны лес, увесь у дыме і гольлі ад людзей схаваны...

За такую магчымасьць — па небе лётаць, як ангелы — людзі чорту лягчэй лёгкага прадаюцца. Можа, і лішняе гэта — але хто не перажыў, той і ня жыў зусім.

Самалёт насамрэч быў невялікі і лёгкі. Каля яго іх кампанію ўжо чакалі. Ля самага крыла стаяў барадаты маладзён у кароткай куртцы і ўважліва вывучаў нейкую мапу. А да Антона падышоў пругкай хадою нічым не прыкметны дзядзька ў форме, як у салдатаў.

“Опаздываете”, — сказаў ён нярускім голасам.

Яны з барадачом абмяняліся кароткімі фразамі, гэтым разам зусім незразумелымі.

“Ну што, бабка, больш не пабачымся”, — глуха прамовіў Антон і павярнуўся да яе.

Старая Бянігна ўсё яшчэ не разумела, што яе чакае. Навошта гэта: самалёт жалезны, вочы Антонавы цёмныя, халодныя, варожыя. Чаму не пабачымся? Як гэта?

“Давай, бабка, добра табе даляцець, — падышоў да яе Мішка. — Зарыгай ім там увесь самалёт, а то нейкія яны дужа борзыя. А ім заплачана”.

“Ты, бабка, толькі гэта... — Антон задумаўся. — Не трымай на нас зла. Мы з табой як з чалавекам. Пальцам не кранулі. А калі што і было — не хацелі. Так выйшла. У кожнага свая работа. У цябе свая, у нас свая. Так адно аднаго і запомнім. Окэй?”

“Як жа табе пашэнціла, бабка... — скрывіўся Міш­ка і адвярнуўся. — Ты Востраў пабачыш... А мы тут застанемся. Я б таксама хацеў. Вось кінуў бы ўсё... Антона гэтага...”

“Канчай, паехалі”, — холадна прамовіў Антон і ад­вярнуўся.

“Чакай... Кінуў бы і з табой паляцеў, — летуценна сказаў Міша. — Хоць бы адным вокам на Востраў паглядзець... Ды хто ж мяне возьме. Хіба пасьля сьмерці”.

“Каб на Востраў трапіць, заслужыць трэба”, — крык­нуў Антон, бо барадач ужо зьнік у кабіне, завёў матор, і паляцеў проста ў твар Бянігне дзікі вецер, такі, што яна задыхнулася. Мішка адвёў яе на крок і правёў рукой па яе чорнай шчацэ.

“Давай, бабка-негр. Нявестухна...” — усьміхнуўся ён і кінуўся даганяць Антона, які ўжо садзіўся ў машыну.

Дзядзька ў вайсковай форме падштурхнуў Бя­нігну да самалёта. Яна азірнулася неўразумела. Усё было няправільна. Ня ангел яна, каб па небе лётаць. Бабка яна, старая бабка зь лесу. Пакацілася Бянігна да чорнай машыны, як да роднага дому, але дзядзька дагнаў яе, схапіў — спраўна, адным подхапам, і панёс да лесьвіцы жалезнай, што ў вантробы самалётныя вяла. Чорная машына зьнікла ў лесе — засталася Бянігна адна на сьвеце: толькі самалёт гэты, які круціў сваімі прапэлерамі, як шалёны, нібы ўвесь краявід у сябе закруціць хацеў. Запіхнуў дзядзька старую Бянігну ў жалезнае самалётнае чэрава, залез за ёй і зь ляскатам зачыніў дзьверы.

Пакуль уселася Бянігна на падрыхтаванае для яе крэсла — такое, у якіх старыя ў бальніцах езь­дзяць — пакуль аддыхалася, прышпіленая да самалёта тугім рамянём, пакуль скінула зь сябе памяць пра дурныя абдымкі дзядзькавы, самалёт ужо бег па выстрыжаным полі. Малады, белы, чысты, пабліскваючы жучынымі вачыма. А калі зірнула Бя­ніг­на ў акно — ногі ў яе пахаладзелі: правальваўся ў бездань андартальскі лес, сыходзіў у нікуды, і такое ў яе было пачуцьцё, што сьвет, у якім яна жыла, павярнуўся да яе сваёй макаўкай. Значыць, раней ён да яе сьпінаю ляжаў, падумала Бянігна, учапіўшыся вачыма за свае калені, а вачэй у яе рабілася ўсё болей, і болей, і болей, і лезьлі яны, цікаўныя, да акна, а яна іх зьбірала пасьпешліва і ў галаву сваю бедную складвала: куды ж вы, мае вочы, вы ж сьляпыя былі, што ж вам цяпер ня сьпіцца, на што вам туды глядзець, нашто сэрца маё з грудзей да зубоў цягнуць!

Дзядзька глядзеў ёй у твар, не адрываючыся, і не было ў ягоным твары ні агіды, ні нянавісьці, але й дабрыні там не было, і цікавасьці таксама — ні-ні. На Бянігну глядзела нічога — а нічога і ёсьць самае страшнае. Таму яна вырашыла на дзядзьку не глядзець, бо на нічога і адказ мусіць быць: нічога, толькі так ацалець і можна.