“А ты, бабка, як думаеш: калі ўжо гей-пары ў фігурным катаньні легалізуюць? — Міша паглядзеў на яе сур’ёзна і раптам нэрвова зарагатаў. — Ты, бабка, як — за аднаполую любоў ці супраць? Мне дык усё роўна, абы нашы перамаглі...”

“Не чапай бабку, ідыёт, — кінуў праз плячо Антон. — Хай сьпіць, у яе дарога доўгая... ”

Міша пакруціўся, пагрукаў пальцамі па сядзень­ні. Бянігна пазірала на яго скоса, спагадліва, марнуецца хлопец у машыне, няма яму прасторы, і работы добрай няма. Хіба ж гэта работа — бабку ста­рую даглядаць?

Вось памерла б яна, адышла, дык і заняліся б хлопцы якой карыснай справай. А так усё хаваюцца, носяцца, перажываюць, сэрцы свае мучаць. Яе ад людзей хаваюць — а яна што, з золата зробленая? Не было на Бянігне золата ані каліўца, нават пярсьцёнка залатога не было, нават зуба залатога. Як быццам пачуўшы яе думкі, Міша павярнуўся і пачаў яе разглядваць. Што ён там сабе думаў, цяжка было прачытаць. Але нешта ня надта добрае. Можа, пра тое, што нагадвае гэтая старая шаптуха чорную парэпаную гіру для гімнастыкі. Паскрабеш — а яна ўнутры з золата. Як у той кніжцы. Расьпілаваў бы старую малады хлопец, даведаўся б, што ў яе ўнутры — і чаму тую бабку ўбогую такі круты жаніх да сябе на востраў кліча. Нешта ж ёсьць у ёй такое... Каштоўнае... Вось жа, бабка — адна загадка.

“К другим новостям. Отвественность за взрыв в Лахоре (Пакистан, провинция Пенджаб) пока не взяла не себя ни одна группировка. Убито более семидесяти человек, около трехсот получили ранения. Напомним, что ответственность за недавние теракты в брюссельском метро, в ходе которых погибло почти сорок человек и триста сорок были ранены, взяла на себя организация “Исламское государство””.

Шкада, думала Бянігна, што па радзіву пра Мэры і Джона нічога ня скажуць. А людзям жа цікава. Нават тым, у каго тэлевізара няма. Калі б Бянігна магла, яна б усім расказала, што там за гісторыя. Радзіва ўсё гаварыла і гаварыла, тысячы незнаёмых словаў падалі на Бянігну, як мокры ­сьнег, і адразу ж высыхалі, не пакідаючы ў яе памяці сьлядоў. Толькі ў Мінску могуць так гаварыць — без супынку, то жартуючы, то быццам памёр хто, але гаварыць, гаварыць і гаварыць, нібыта ўцякаючы ад кагосьці. Бяз сэнсу, як увосень дождж па страсе барабаніць. Гавораць — і самі са сваіх жартаў сьмяюцца, і самі потым над сваімі Пасьледнімі Ізьвесьціямі галовы ломяць: што да чаго?

“...Шесть кандидатов претендуют на кресло главы государства в Джибути. Президентские выборы в этой небольшой восточноафриканской стране пройдут 8 апреля. Аналитики пророчат победу лидеру Народного движения за национальный прогресс Исмаилу Омару Гелле. Также в числе участников президентской гонки: Омар Эльми Хере и Мохамед Дауд Шеем из Союза национального спасения, и три независимых кандидата: Мохамед Мусса Али, Ассан Идрис Амед и Джама Абдурахман Джама...”

“Антон, а ты за каго? — спытаў Міша, схаваўшы твар у каўнер курткі. — Я дык за нацыянальнае спасеніе... Спасайся хто можа... ”

“Ды пайшоў ты”, — змрочна адказаў Антон.

Машына за імі рванула, праехала пару мэтраў, стала. Так яны і жывуць у андартальскім лесе: крануліся — ды замерлі, крануліся, ды замерлі. А потым канец: стоп машына.

“Ты, бабка, маўчы. Гэта ўсё, што ад цябе патрабуецца”, — сказаў Міша, ня гледзячы на яе. Рукі ягоныя трэсьліся, а лоб увесь змакрэў. Баіцца хлопец.

За іхнай машынай вырас доўгі хвост, ажно да лесу.

Антон выключыў радыё. Кароткімі рыўкамі яны рухаліся ў гэтай стракатай чарзе, і не было ёй відаць ні канца, ні краю.

“Пограничный контроль”, — сказаў нехта нарэшце, і Антон зь Мішам выйшлі з машыны.

“Бабушка пускай сидит”, — сказаў міралюбна памежнік.

Чалавек у сіняй форме завіхаўся каля багажніка.

“Куда едем?”

“Вильнюс”.

“А бабушка?”

“Мать, к родственникам везем”.

Вялікі рабаціністы твар зьявіўся ў акне, наткнуўся на Бянігну, адсунуўся.

“Посмотрите на меня, бабушка”

Але яна і так глядзела. Ва ўсе вочы на яго глядзела — бо падалося ёй, што ведае яна гэтага хлопца. І таго, хто ззаду ў машыне корпаўся, і таго, хто з сабакам наводдаль стаяў і на іх глядзеў. Нейкае насланьнё найшло на старую Бянігну — падалося ёй раптам, што ўсіх, хто цяпер быў навокал яе, яна ўжо некалі бачыла. Усе ёй былі знаёмыя, усе калісьці перад ёю голенькія стаялі: і гэтыя вадзіцелі ў сваіх яркіх машынах, што замерлі ззаду, гатовыя па першым жа сыгнале заняць іхнае месца, і тая дзеўка ў форме, з валасамі крашанымі, што стаяла перад машынай і нешта засяроджана пісала, і хлопец зь вяснушкамі, і той, і гэты, і вунь той, ня кажучы ўжо пра Антона і Мішку — тыя і праўда былі бабцы як родныя. Усе яны, гэтыя людзі з андартальскага лесу, прайшлі праз бабчыны рукі, усе ў яе хаце, цяперака пустой і занядбанай, а раней такой цеснай і цёплай, помачы яе чакалі ў свой час. Думала ты, бабка, што адна на сьвеце, што родных душаў у цябе толькі і ёсьць, што кацяра шкодны ды муха залётная. Ажно не. Вось яны, вакол цябе стаяць, уся твая сям’я: мужчыны, жанчыны, дзеці. А ты думала... І што з таго, што ўсе яны вочы хаваюць, робяць выгляд, быццам цябе ніколі ня бачылі. У кожнага зь іх ёсьць свой тайны ўспамін, такі, пра які нікому не расказваюць, успамін пра халодную раніцу, бясконцую шашу, лясную дарогу, пра старую ведзьму, якая дакраналася да іх сваімі гарачымі пальцамі, пра яе сухі пахучы подых: я ху-у-утка, пастой трохі, схаваю твой страх...

Павесялелыя Антон і Міша селі ў машыну, яны зноў праехалі крышку і спыніліся.

“Лабас”, — нахабна сказаў Міша ў акно.

Гэты памежнік быў ня надта прыветны. І зноў пачалося: Вільнюс, мать, лічные вешчы. Старая Бянігна разглядвала залатыя зорачкі на сінім шчыце, і так яны ёй даспадобы прыйшліся, што ажно на душы лягчэй стала. Тут, каля гэтых зорачак, яна ўжо нікога не пазнавала. Уся яе сям’я засталася ззаду, а сьпераду была заграніца. Усе чужыя — але і тут панаваў андартальскі лес, з тымі самымі законамі, з тым самым холадам, і тут жылі людзі, і людзей Бянігне было шкада.

“Ачу”, — усьміхнуўся Міша, забіраючы пашпарты.

Машына з палёгкай панеслася наперад, нібыта разьмінаючы зацеклыя ногі. На першы погляд нічога навокал не зьмянілася, але ў Бянігны ўсё роўна зьявілася адчуваньне, што прыйшла яна ў хату да чужых людзей. І тут яна ўспомніла, што недзе ў гэтых краях сястра ейная жыве. Міжволі з надзеяй пачала ўзірацца ва ўзбочыну — а раптам клэпае там ейная сястрычка. Пісала ж некалі, што пехам за граніцу ходзіць. Гасударства ёй дазволіла, бо ў пагранічнай зоне жыве. Са смуткам, што азваўся ў Бянігны дзесьці ў горле, яна ўпілася вачыма ў краявід, што праносіўся за акном. Няўжо і праўда, зірне — а там сястра, у загранічных строях, вясёлая, але ўся ў чорным? Чаму ў чорным? Што ж ты яе ў чорным уяўляеш, бабка? Хіба ж у яе памёр хто? А табе адкуль ведаць... Ты ж нават з бальніцы сястры не пазваніла, не напісала. Толькі й робіш год за годам, што ў неандартальскі лес ходзіш, а на родную крывіначку забылася.

Эх, бабка...

Лепш бы, канечне, зараз сястрыцу не спатыкаць. Што сястра падумае, калі яе з двума хлопцамі ў такой машыне пабачыць? Чорнай, бліскучай, на сьвіньню падобнай. Ня будзе ж яна зноў сястрыцы маніць. Дый не была Бянігна пэўна, што зможа рот раскрыць — даўно выпетрала зь яе мова, сышла, бо адчула сваю непатрэбнасьць. Адно з катом ды дзецьмі магла Бянігна гаварыць, але і зь імі лепш выходзіла вачыма. А язык — толькі на тое ён і трэба, каб кашу гарачую трымаць. Ды зубы апошнія гладзіць, як тых катоў: і соладка, і балюча, і сорамна. Дый якія там зубы... Абломкі адны.

Бянігна заплюшчыла вочы — думала бабка дурная, што ехаць ім яшчэ і ехаць, але ж не: зусім хутка за вокнамі машыны вырас, сонна падымаючыся з пагоркаў, вылазячы з-за нізкіх хатаў і вялізных рэклямных шчытоў, новы горад. Усё ў ім было не такое, як у Мінску, машына іхная скінула хут­касьць, заскуголіла на павароце — і пачала павольна прабірацца па вузкіх вуліцах. Дамы тут былі старыя, некаторыя ледзьве не паўразбураныя, і ўсё тут хвалявала бабчыну памяць, ціснула на яе, быццам Бянігна тут ужо бывала некалі. Між дамоў соўгаліся людзі — і нават паходка ў іх была іншая, павальнейшая, санлівейшая, нібы ўсе яны толькі што прачнуліся. Цэркваў тут было багата, нічога ня скажаш — і ўсе як на падбор, такія ўжо прыгажэзныя, што вачэй не адвесьці. Затое дамы, дзе людзі жылі, такія ўжо старыя і недагледжаныя — ня тое што ў Мінску. І як яны тут жывуць — у дамах палінялых? Ох, прывыкла ты, бабка, да Мінску. Сталічная ты штучка...

Але калі яна магла тут бываць — яна, якая ўсё жыцьцё ў лесе праседзела? Чорт яго ведае. Тут, у гэтым загранічным горадзе, Бянігне чамусьці падабалася ўзгадваць чорта — у галаве так і круцілася: чорт, чорт, чорт, і весела так рабілася на душы, што Бянігна ажно спалохалася. Відаць, блізка ён, чорт, калі так пра яго лёгка тут думаецца. Пэўне ж, бліжэй, чым ад яе хаты, дзе гаспадараць цяпер толькі галодны лянівы кот і веснавы, нікому не падуладны холад.

“Вось ён, бабка. Вільнюс”, — сказаў са сьмяшком Міша.

“Па-нашаму Вільня”, — дадаў скрозь зубы Антон.

“Крывіцкая Мэка”, — Міша ўсьміхнуўся, дастаў свой тэлефон магільны ды на акно наставіў.

“Тут пераначуем, а заўтра, бабка, далей паляціш. Ужо мала засталося, заўтра жаніха пабачыш”, — прамовіў Антон напаўголасу, бы сам з сабой размаўляючы, і павярнуў туды, дзе на ўзгорку гру­вась­ціліся хаты: ня тое каб вясковыя, але такія, як у мястэчках. Драўляныя, але з падворкам, з ганкам, з абавязковай бабкай на прызьбе, з гаражом, каля якога шчыруе які-небудзь інастранец. Гражданін Яўропы. Тамтэйшы — а на ліцо саўсем як наш.

Гражданін? Яўропы? Набралася ж ты, бабка, уражаньняў, думак ды словаў, седзячы ў чорнай машыне, да сьвіньні падобнай, пабачыўшы за акном столькі вёсак ды гарадоў ды да гаворкі двух хлопцаў сваіх прыслухоўваючыся... А можа, гэта тэлевізар вінаваты — нельга ў такім веку тэлевізар глядзець. Так можна і сьцежкі ў неандартальскі лес згубіць — забыць ды забіць усё, дзеля чаго ты на сьвеце жывеш.