Абодва хлопцы ўсё больш нэрваваліся — гэта было відаць па тым, што часта даходзіла ледзь не да сваркі. Не хапала яшчэ, каб пабіліся, думала з трывогай Бянігна. Паразьбіваюць ілбы, а ёй і ня скажуць. Аднойчы Антон ледзь ня выгнаў Мішу з хаты.

“Усё, дастаў ты мяне. Хопіць. Давай, ногі ў рукі і пайшоў адсюль. Мне такіх напарнікаў ня трэба. Хто за цябе перарабляць усё будзе? Я табе што казаў? Бязь візы мы тут жыць застанемся. Утраіх. Яшчэ, глядзі, і бабку хаваць у Мінску давядзецца. Сам ёй труну купляць будзеш — як любімы ўнук”.

“Ды я...”

“Галоўка ты, сам ведаеш ад чаго”.

Але пакрысе Антон павесялеў. Відаць, справы ішлі на лад. І нават прынёс неяк Бянігне маленькі тэлевізар, уключыў, зірнуў на яе амаль спагадліва.

“Вось табе, бабка, за добрыя паводзіны. Бачыш, як карысна нас слухацца?”

Усё бачыла Бянігна. Усё. І тое, што ў суседнім доме старых столькі жыве, што на цэлую вёску хапіла б. І тое, што яны яе бачаць са сваіх вокнаў, варушаць бязгучна вуснамі, хітаюць галовамі. Быццам знаёмяцца. Што, Бянігна, у Мінск паміраць прыехала? Думаеш, тут паміраць добра? Ну, станавіся ў чаргу. Гэта там, у хаце тваёй чаргі няма, кладзіся і засынай навек, а тут горад — і бегае сьмерць, як участковая доктарка, па кватэрах, і паўсюль пасьпявае. Сьмерць у Мінску не такая, як у цябе ў лесе, сьмерць у Мінску гасударственная. А ты што думала? Многа ў Мінску паліклінік, а ёсьць адна для такіх, як мы — Чорная паліклініка. Усе мы там на ўчоце састаім. У кожнага картачка там, і талоны бясплатныя. І кожны месяц ходзім мы туды ўначы на абсьледаваньне. А ты, бабка, картачку там завяла ўжо? Маўчыш. Ну маўчы, маўчы, глядзі свой тэлевізар, усё роўна ў той паліклініцы сустрэнемся. У адной чарзе, да аднаго ўрача. Маўчы, на сыноў сваіх спадзявайся, такія яны ўжо ў цябе клапатлівыя — нам бы такіх хлапцоў. Асабліва Антон гэты твой — золата, а ня хлопец. А гаворыць як. Мякка, далікатна, і ўсьмешка такая ўжо добрая. У арміі нядаўна адслужыў. А ці жанаты?

Ня ведаю я, адказвала гэтым старэчым тварам з дому насупраць Бянігна. Нічога я пра іх ня ведаю, пра тых хлопцаў маіх. Ці жанатыя? Ці маюць дзетак? У мяне свая тайна. Я сама да жаніха еду. На старасьці гадоў пад вянец пайду.

Ганьба табе, бабка. Ганьба! — так казалі, выслухаўшы яе, старэчыя твары, усе гэтыя белаватыя вочы, запалыя раты, пустыя сківіцы. Праўду пра вас, шаптух, кажуць, што ўсе вы проціў бога, і жывяце па д’яблавых законах. І ня зьвязваўся б з вамі ніхто, ды што рабіць: зімна, страшна ў андартальскім лесе, як прыпрэ, дык і да бабкі паедзеш. Галоўнае, не казаць нікому, не прызнавацца. Ска­заць, што ў бальніцы ляжаў. Там і палячылі.

Хацелася Бянігне паплакаць, але ў замку паварочваўся ключ, і вочы яе імгненна высыхалі. Не хацела яна сваіх хлопцаў злаваць.

Антон зазіраў у пакой, падыходзіў да акна, узі­раў­ся ў слотны вечар. Хваляваўся празь нешта, а сам усё старую Бянігну супакойваў:

“Цярпі, бабка, цярпі, ужо амаль усё гатова. Скора ў паход. Ня будзеш нас злаваць, дык праз тры дні жаніха свайго пабачыш”.

Павесялеў і Міша.

“А я пагугліў. Калі ў старых пысы чорныя — гэта або гэтыя... пігмэнтныя плямы... Калі іх шмат, яны зьліваюцца, вось морды чорныя і робяцца. Або пігмэнт, або мэлянома. Першае ня страшна, а другое... Другое — гэта канец. Мэлянома і — рак. Але што цікава! Ты ведаў, што першыя эўрапейцы былі чорныя? Чорныя, як нэгры? Але з блакітнымі вачыма. Так што я думаю, наша бабка — з гэтых, зь першабытных. Ты на яе паглядзі. Вылітая. Чэрап, скура... А сківіца якая... І вочы сінія”.

“Мішка, у цябе бабуля ёсьць?”

“Так. Даўно ня бачыў. Можа, і памерла ўжо, хто яе ведае. Але мая не такая чорная. Мая як кітаец хутчэй... Маленькая і жоўтая...”

Цяпер у Бянігны быў свой тэлевізар. Чымсьці падобны да таго, які стаяў у ейнай хаце. Толькі там, у хаце, тэлевізар даўно ўжо не рабіў, а гэты дык добра паказваў — і паціху пачала Бянігна ўсё менш у акно глядзець, а ўсё больш у экран. Тэлевізар яе спачатку супакойваў — пакуль не разабралася бабка, што да чаго, і не знайшла сабе ўлюбёную перадачу. Дый не перадачу нават, а сэрыял. Ды такі ўжо душэўны, што неяк Бянігна і забываць пачала — і пра жаніха свайго, і пра тое, што сядзіць яна ў самай сярэдзіне андартальскага лесу, і што хата яе стаіць далёка, пустая, халодная, і што ніхто насамрэч ня ведае ва ўсім сьвеце, што зь Бянігнай далей будзе.

Але сэрыя сканчалася — на самым цікавым месцы. І тады вярталася ўсё, прыціскала Бянігну да самай падлогі, круціла і за душу цягала: як жа яно так выйшла, што я пра свой абавязак забылася... Пра ўсё забылася, пра людзей, пра лішняе, пра сябе. Як па галаве нехта выцяў. Гора мне, шаптусе, гора мне, бабцы дурной. А недзе над вухам усё роўна камар гудзеў і галаву тачыў: заўтра наступная сэрыя будзе, што ж там зь імі далей, з героямі — з Элізабэтай гэтай, сьцервай, і з Джонам (такі ўжо хлопчык харошы), і ці паверыць Джон сваёй Мэры? Ну ты ж бачыш, што табе галаву дураць, Джон, ідзі да бабкі Бянігны, яна табе ўсю праўду раскажа. Мэры сваёй ня верыш, дык хоць старой павер.

Што зробіш. Сама ўжо Бянігна ня ведала, з кім яна жыве і дзе: з хлопцамі сваімі ў мінскай кватэры, ці з джонамі гэтымі і элізабэтамі. Ажно страшна часам рабілася: дзе я? У якім лесе? І ў доме насупраць старыя той самы сэрыял глядзелі, і пакуль ён ішоў, Бянігна адчувала, што ніхто яе не дакарае, ніхто ня ганіць. Усіх іх, старыкоў, гэты фільм мірыў, усе яны там жылі, па кухнях хадзілі, у спальнях стаялі і цягнуліся да маладых крывымі пальцамі, каб дапамагчы. А як інакш? Такі там быў сюжэт, што не адарвацца. Так і хацелася бабцы да іх пайсь­ці і ўсім добрым людзям дапамагчы, а астатнім расказаць, што яны няправільна робяць. Хай бы папрасілі яе, бабку, пашаптаць крыху, яна б нікому не адмовіла, усяму б рады дала.

Так і сядзела старая Бянігна, асьветленая экранам, і чорныя рукі яе трэсьліся ад бясьсільля. Хто ж такія фільмы прыдумляе? Камусьці ж трэба, каб чалавек так мучыўся, у экран гледзячы. Так мучыўся, каб усё на сьвеце забываў. Бачыла Бяніг­на і раней сэрыялы, даўно, калі яшчэ тэлевізар рабіў, але што ў тых сэрыялах было, забылася. Няўжо і пра гэты забудуся, дзівілася яна, з ранку пачынаючы чакаць вечара, каб даведацца, што ж там злая кабета Элізабэта выкіне і як Джон зноў Мэры сваю падазраваць пачне. Вечар прыходзіў, і зноў усё сканчалася на самым цікавым месцы. Такі быў фільм — як самое жыцьцё. Мабыць, за гэта яго і любілі — бо ён усё пра сапраўдных людзей паказваў, а не пра нейкіх выдуманых.

Чым скончылася гісторыя Джона, Мэры і злой кабеты Элізабэты, старая Бянігна так і не даведалася. Бо неяк рана, яшчэ сонца над Мінскам ня ўстала, пабудзіў яе Мішка і сказаў зьбірацца. Антон ёй чаю гарачага прынёс, але яна і дапіць не пасьпела, толькі вусны сабе апякла. Павялі яе хлопцы ў ліфт, адтуль на двор, да машыны сваёй, да чорнай сьвіньні падобнай.

Ішла Бянігна па мокрай вуліцы, адчуваючы, як пахне вясной сырая гарадзкая зямля, як сьвяжэе з кожным удыхам вецер, як выпростваецца кожная травінка на ўзбочыне чорнага бліскучага асфальту. Па дарозе вецер ганяў пустыя пакеты, над пад’ездамі ліхтары выдзімалі ў ноч сваё слабое сьвятло, але не далятала яно да ночы, падала пад ногі, расьцякалася лужынамі. Мінск шоргаў сьмецьцем, кашляў і грэўся каля сваіх бясконцых заводаў. Бянігна кацілася да стаянкі, справа ішоў Антон, зьлева Міша, і яны падтрымлівалі яе пад рукі — ці то баяліся, што ўцячэ, ці то думалі, што паваліцца яна зараз тут, скандалу наробіць, а скандал ім быў непатрэбны. Міша і Антон думалі, што ніхто іх ня бачыць, але гэта было ня так. Неспакойны старэчы сон, нядоўгі, з сухімі снамі, і няма такога ложка, каб у ім мог выспацца стары чалавек. З вокнаў дому насупраць на Бянігну і яе хлопцаў глядзелі вочы мінскіх дзядоў і бабак, глядзелі і не міргалі.

Неспакойная ты, бабка. І куды цябе цягне сярод цёмнай ночы, куды ты сабралася ў пяць часоў утра. Не даеш ты сваім хлопцам паспаць. І сабе спакою знайсьці ня можаш. Вазьмі нас з сабой, бабка. Не пакідай адных. Ідуць па нас дактары з Чорнай паліклінікі, нясуць уколы, мераюць нам зьмерзлыя рукі, пішуць у картачкі. А ты ўцякаеш. Думаеш, ня знойдуць?

Чуеш? А, бабка? Як цябе там... Бянігна. Ня вымавіць. Бянінга ты з Бэніну, нездарма ты сама ўся чорная, вось і прыцягваецца да цябе ўсё начное, незразумелае, няправільнае. Неандартальскае. Як у цябе малады закахацца мог, калі б ты была нармальная? Як такое магчыма, што нас сьмерць чакае, а цябе жаніх? Ня стыдна?

Бабка на б.

Бабка, бля.

Бабка Афрыка.

Вазьмі нас з сабою.

5.

Пакуль яны зь Мінску выяжджалі, дык Бянігна яшчэ ў акно глядзела, на шырокія, як палі, вуліцы, на аранжавыя камізэлькі людзей, якіх раз-пораз выхоплівалі з гарадзкіх прыцемкаў фары, на высокія дамы, па якіх караскаліся, узьбіраючыся да самай поўні, каляровыя агні. А калі выехалі на прастор, яна неўпрыкмет задрамала, думаючы, як дзіўна пахне скурай ад Мішкавай курткі з капюшонам. У Мінску людзі пахнуць па-свойму, усе пахі намагаюцца адзін аднаго падмануць. І сама яна пачала тут зусім інакш пахнуць — не зямлёй, а нечым гарэлым. Ніколі Бянігна не задумвалася, як яна пахне, а цяпер, на старасьці гадоў, зразумела, што мае свой пах. Дробная, нікому не патрэбная бабка — а таксама пахне. І неяк сорамна ёй зрабілася. Хто яна такая, каб людзям сабой пах­нуць?

Калі Бянігна прачнулася, было ўжо сьветла. Яна пабачыла перад сабой доўгую чараду машын — самага рознага колеру, машыны шчыльна стаялі адна за адной, нецярплівыя ззаду і такія пакорлівыя сьпераду. Няголеныя мужыкі са сваімі прымружанымі, маўклівымі бабамі смурна ўзіраліся ў суседзяў. Нехта бегаў, нехта курыў, нехта піў каву з тэрмасаў.

“Стаім...”

“Ну, нармальна, магло быць і горай”.

Антон уключыў радыё, і на Бянігну абрынуліся навіны. Тыя самыя, якія яна некалі называла Пасьледнія Ізьвесьція — тады, калі ў яе самой у хаце радыёкропка была.

“Чемпионат мира по фигурному катанию стартовал сегодня в американском городе Бостон. Будут разыграны комплекты медалей в мужском и женском одиночном катании, парном катании и танцах на льду. Беларусь на соревнованиях представят пары Татьяна Данилова-Николай Каменчук, Виктория Ковалева-Юрий Беляев...”