Адправіла Бянігна яго, нябожчыка, з машынай у сяло, пайшла да парэчкавага куста, села паразмаўляць — а тут ужо з падворка жыгулі з гомельскімі нумарамі сыгналяць: памагіце, бабушка! Няма моцы цярпець...

Пра трэцяга мужа, дарма што ён тут атайбаваўся, калі яна ўжо старая была, Бянігна памятала яшчэ меней. Дый ня памятала амаль нічога, апрача таго дня, калі яна ў хату зайшла, а ён масьнічыну аддзірае, тую, пад якой слоік зь мільёнамі ля­жыць. Знайшоў. Сказаў бы, я б табе сама аддала — паглядзела на яго Бянігна зь мяккім дакорам, нашто ж ты па падлозе поўзаеш, мала табе ў андартальскім лесе поўзанак. А ён, дуралей, рваў масьнічыну рукамі, хрыпеў, плакаў, ламаў пазногці.

Выпіць хачу, памру зараз, знаю, што тут твае грошы, знаю, ведзьма старая, сама аддай, знаю, што даляры прачаш, лепш сама, інакш прыб’ю! Так казаў яе трэці муж, а Бянігна стаяла і слухала, бо што ты тут чалавеку дакажаш. Адарвалася масьнічына, паляцеў яе трэці муж у кут, стукнуўся галавой аб печку, ускочыў, на яе кінуўся, Гофмана ў бок так ботам выцяў, што кацяра тры дні потым ляжаў. А яе, Бянігну, масьнічынай па плячах, па крывой сьпіне, так што яна пабегла, пабегла ў неандартальскі лес, так нічога лішняга і ня ўзяўшы, і не знайшла сьцежкі, так дахаты і вярнулася. А дома пабачыла мужа свайго трэцяга — ляжаў ён са слоікам у руках каля парога і ня дыхаў больш. Моцна пальцы слоік трымалі — быццам тапіўся чалавек і за лілею плывучую хапаўся.

Аддай, папрасіла яна яго аднымі вачыма, нашто яно табе там, там жа ўсё бясплатнае, як пры камунізьме.

Паслухаўся нябожчык, пальцы ягоныя раза­гнуліся. Бянігна вярнула слоік на месца, зрабіла ўсё, як належыць, і правяла машыну зь мерцьвяком да лясной дарогі. Сэрца ў яго разарвалася. Так яно і бывае. Нельга на сэрца зашмат лішняга ве­шаць. Сэрца ў чалавека наравістае, сэрца сэрца чуе, сэрцу ад сэрца сну няма. Растуць у андартальскім лесе сэрцы, растуць, як яліны, губамі цмокаюць, разьдзімаюцца неспакойна, б’юць адно адно, крывавыя, гарачыя, як парваныя каровіны вымі, пэцкаюць людзей, гоняць наперад, круцяць, штурхаюць, у кроў перапэцкваюць, прымушаюць жыць, лопаюцца, пырскаюць. Пакідаюць на людзях сьляды.

Такі во й быў яе трэці муж. Трэці муж старой Бянігны, лясной шаптухі, якая лячыла людзей нават зь менскімі нумарамі, ведзьмы, падобнай да негрытоса з плянтацый, бабкі, пра якую ніхто ня ведаў, адкуль яна ўзялася, так даўно яна нарадзілася. Бянігны, якая ведала, што мужоў у яе было трое, а лясоў у сьвеце ўсяго два.

Адзін андартальскі.

А другі не.

І хто б мог падумаць, што акурат тады, калі ўсе чакалі, што шаптусе нарэшце прыйдзе канец, у старой Бянігны зьявіцца новы жаніх.

Ды яшчэ які.

Малады, здаровы, прыгожы. Мог бы ўнукам ёй быць, а мо і праўнукам. Хлопец хоць куды. Прынамсі, такі ён быў на фотакартках. Каб разгле­дзець як сьлед ягоны твар, ёй давялося доўга шукаць акуляры. Але калі акуляры знайшліся, упершыню за доўгія гады Бянігну апанаваў сумнеў.

Нельга маладым і прыгожым са старымі жаніцца. Ня любіць гэтага андартальскі лес, злуецца, пачынае яго касабочыць ды хістаць. Нават ду­маць пра такое нельга, а калі ўсё ж падумаеш, трэба замерці, сэрца спыніць і трымаць, колькі здолееш, а потым выдыхнуць і зноў сэрца пусьціць, прыгаворваючы: ідзі, лішняе, куды ішло, а мяне не чапай, гіпсакардон і сьцеклавата, у мяне лішняга й так багата. Нельга маладым са старымі жаніцца, бо такі закон: бяда будзе. Бяда будзе, калі старыя са сьмерцю чаі п’юць у сьне, а маладыя ім цукар у кружкі кладуць. Такую карцінку Бянігна бачыла, калі думала пра тых, хто гэты закон парушае.

Але жаніх у яе зьявіўся. Настойлівы, назольны, насаты хлопец з фатакарткі, што пералівалася сінімі і чырвонымі агнямі. Кучаравы, як баранчык. І чаго яму было ад яе трэба, яна ня ведала. Ма­быць, занадта часта ты хадзіла ў неандартальскі лес, старая шаптуха. Зблыталіся ўсе сьцежкі ў тваёй галаве на схіле гадоў, і нешта ты зрабіла ня так. Нешта лішняе ты прыдбала, чужое ў неандартальскі лес носячы. Мо забыла пакінуць у запаветным месцы, мо выпусьціла з рук ня там і ня ў той час.

Тры — гэта цыфра харошая. Правільная цыфра. Калі ў жыцьці ўсяго па тры здарылася — гэта па-чалавечаму. Адзін, ды два, ды тры — быццам лічыць хто, а чалавек жыве ды прыслухоўваецца. Тры — сыгнал нам, што пара месца вызваліць. Пасьля трох можна і пайсьці з гэтага сьвету. А вось хто чатырох чакае — нічога з гэтага чаканьня добрага ня выйдзе. Чатыры — цыфра цотная, ня можа чалавечае жыцьцё на яе дзяліцца. Баяцца трэба чалавеку чацьвёрак. Як бабе жаніхоў у такім веку.

Жаніх быў нетутэйшы, зь нядобрым тварам — дарма што пісаны прыгажун. Жаніх быў нябачны і нецярплівы. Жаніх чакаў ад яе адказу.

2.

А адбылося ўсё так.

Неяк ураньні да хаты старой Бянігны пад’ехала машына, падобная да вялікай чорнай сьвіньні. Бянігна глядзела з акна, як з машыны выйшлі двое дужых хлопцаў, агледзеліся, паплявалі ў лужыны і падышлі да дзьвярэй. Трэба было ісьці насустрач, лячыць, ратаваць, бо чорнай сьвіньнёй патыхала ад тых чыста вымытых, стрыжаных хлопцаў. Зараз будуць сарамліва стаяць перад ёй, груба жартаваць, каб схаваць сорам, а ў вачах будзе мальба, мальба. Навошта? Яна сходзіць, сходзіць куды трэба, і грошай ня возьме. “Ніскока”. Нельга за такое грошы браць, яна і так мае дастаткова. Бянігна сядзела на сваім высокім ложку, цягнула ногі ўніз, а яны ня слухаліся. Чулі яе, але ня слухаліся. Нічога, нічога, думала Бянігна, адчуваючы, як прырасла за ноч да ложка, нагам ейным час трэба, каб апамятацца, яны ўжо ўлавілі яе голас кончыкамі вечна халодных пальцаў, зараз голас дойдзе да костачак, потым да каленяў, і ногі прачнуцца, ачуняюць, заварушацца. Ногі мае ногі, ідзіце ўжо ў сьвет, бедакі з андартальскага лесу прыехалі, помачы ждуць.

“Ёсьць хто ў хаце?” — спытаўся адзін.

“Бабка, мы па тваю душу”, — весела сказаў другі.

“Не пужай старую, — строга адгукнуўся першы. — Па тваю душу... Зараз бабка пачуе і яе кандрашка схопіць, будзеш тады ёй дыханьне штучнае рабіць. Рот у рот”.

“Урот, урот, — прымірэнча прамармытаў другі і ўвай­шоў. — Бабка, прымай гасьцей!”

Яны бязладна, быццам бяз мэты пахадзілі па хаце, натыкаючыся на куты, абуджаючы паўсюль звон і скрыпы.

“О, кашак. Худы, як з канцлягера. Замарыла цябе бабка...”

Было чуваць, як смурна мяўкнуў Гофман. Падсьлепавата хапаючыся рукамі за сьцены, яны рухаліся ўсё бліжэй і бліжэй, пакуль не падышлі ўсутыч да ложка, на якім яна сядзела, склаўшы рукі на коўдры. Але і тады не адразу заўважылі Бяніг­ну ў паўзмроку цеснай неацепленай хаты, у стракатай гары коўдраў, між казачных фігураў на танным дыванку, што вісеў за яе сьпінай. Пабачыўшы яе, яны міжволі адхіснуліся, адзін выдыхнуў дзелавіта, другі з агідай адвярнуўся.

“Вось ты дзе. Ну і смурод”.

Ногі Бянігніны ўжо амаль гатовыя былі яе паслухацца. Засталося зусім нядоўга пачакаць. Зусім нядоўга. Яна сядзела, маленькая, сагнутая, як лялька, і глядзела ім проста ў вочы.

“Зараз, зараз, — казала яна ім. — Чакайце, сынкі”.

“Ну ты, бабка, нас і прымаеш. Як царэўна. З ложка нават ня ўстанеш”.

“Можа, яна хадзіць ня можа. Будзе зь ёй кло­пату”.

“Яна хоць чуе? Можа, глухая”.

Яны падышлі зусім блізка, адзін нахіліўся да яе і закрычаў:

“Ты нас чуеш? А, бабка? Міргні два разы, калі так. Маем табе нешта важнае сказаць!”

Нічога ня зробіш, давялося міргнуць. Бянігна ўжо разумела, што да яе прыехалі па важнай справе. Трэба было спусьціцца з ложка, але нельга такога кабеце пры двух мужыках сабе дазваляць, каб у споднім ды перад імі. Таму яна сядзела і чакала.

“Вось і добра, — з палёгкай прамовіў адзін з хлапцоў. — Зьбірайся, бабка, паедзеш з намі”.

“Давай лепш я”, — перапыніў яго другі і навіс над яе сівой галавой, чорным лысаватым цемем, над гарой коўдраў і падушак, над якімі яна ўзвышалася, як кучка попелу.

“Прываліла табе шчасьце перад сьмерцю. ­Ёсьць­­ адзін чалавек, які безь цябе як бяз рук. Ён ведае, хто ты такая, і дужа цябе цэніць. І любіць так, як цябе ніхто ў жыцьці не любіў. Ты ў нас шаптуха знакамітая, правераная, рэпутацыя, як кажуць, у пацьверджаньні патрэбы ня мае. Брэнд, а не кабета. Будзеш за граніцай жыць, людзей лячыць, а самой табе на старасьці гадоў будзе і дагляд, і павага, і клопат сыноўні. Вось, блін, што гэта я вярзу, аж самому брыдка... Карацей, зьбірайся, мы табе паможам, скажы, што браць, пагрузім і паедзем”.

“Ты не сьпяшайся, — сказаў свайму прыяцелю першы хлопец, паглядваючы ў акно. — Ты ж патлу­мач, што мы з табой маем ад таго чалавека даручэньне — прывезьці цябе на востраў...”

Яны пераглянуліся.

“Ага, на востраў. Ведаеш, бабка, што такое вост­раў? Пра мора чула? Дык вось, будзеш на востраве жыць, людзей лячыць, на востраве зімы не бывае, цёпла, косьці пагрэеш перад сьмерцю...”

“Галоўнае, скажы, дзе пашпарт хаваеш. З паш­пар­там і нам лягчэй будзе, і табе спакайней. Ведаю я гэтых бабак, у кожнай хованка ёсьць, з золатам і аўсвайсам... Засунуць некуды, а куды, самі забудуцца, а нам са склерозам іхным разьбірайся”.

Бянігна нерухома сядзела, гледзячы некуды паміж імі, а яны гучна гаварылі, увесь час пераступаючы, з нагі на нагу, з нагі на нагу, быццам да вет­ру хацелі. А старой Бянігне ўсё здавалася, што яна бачыць паміж іхных дужых постацяў некага трэцяга, няўлоўнага, зь нядобрай усьмешкай, некага, хто скача за іхнымі сьпінамі, выглядваючы то з-за пляча, то з-пад локця, некага хітрага, вясёлага, з тварам, на якім усё было наадварот: вусны замест вачэй, нос збоку, вушы на падбародзьдзі, падскокваюць, як маленькія цыцкі...

“Гэй, бабка, ты гэта, глядзі, не аддай канцы раней часу, мы цябе з рук у рукі перададзім, там і памірай, а раней каб ні-ні”, — з трывогай сказаў адзін з хлопцаў, пакуль другі шнарыў нецярпліва вачыма па цёмным пакоі.

“Пакажаш, дзе пашпарт? Можа, за печкай?” — сказаў другі, адвярнуўшыся да першага і даўшы яму нейкі знак — відаць, ён тут быў усё ж галоўны. А калі павярнуўся, Бянігна ўжо стаяла перад ім ва ўсіх сваіх спадніцах і спадылба глядзела на іх, быццам бачыла ўпершыню.