Той важны мужчына Бянігны мо ніколі й ня бачыў. Але ведаў, што ёсьць такая жанчына, што жыве каля лесу, на самым беразе неба. Ён усё ведае, у яго работа такая. Як яго завуць? Можа, і бог. А можа, і Канстанцін які-небудзь Сямёнавіч. Ня ведала Бянігна пра бога дакладна, як і што зь ім. А пра лясы ведала. Што іх усяго два.

Адзін андартальскі.

А другі не.

У самой Бянігны мужоў было тры.

Першы блізка ляжыць, з хаты выйдзі — і пабачыш. Вунь там, пад кустом парэчкавым, які ўжо колькі год сам сабе расьце, спачываюць у зямлі ягоныя белыя костачкі. Першы муж на Бянігну зь неба зваліўся. Зваліўся, калі яна яшчэ маладая была, калі яшчэ сама ведала дый людзі зналі, у які год Бянігна нарадзілася і ад каго. Цяпер Бянігна ўжо і сама не магла сказаць, праўда гэта ці казка, але аднекуль наплывала на яе, бы травеньская аблачынка, такая гісторыя.

Неяк надвячоркам, многа, многа год таму, зьявіўся над лесам, там, дзе сьцежка ад яе хаты ў цёмны лес вядзе, самы сапраўдны ангел. Яна толькі і правяла яго вачыма — бо апусьціўся той ангел проста ў гушчар, і зьнік, як і не было. А ўначы пагрукаўся ў хату хлопец, увесь лесам перамазаны, так андартальскі лес робіць, калі пасьмяяцца хоча. А за хлопцам тым белыя крылы, рваныя, крамныя, гразныя, а на баку дзірка крывавая. Увайшоў і зваліўся проста пад лаву. І столькі ў яго на целе маладым лішняга было, што Бянігна, сама яшчэ не разумеючы, што робіць, паклала яго ля печы, а сама ў неандартальскі лес сьпехам рушыла, лішняе аддаць, на пень пакласьці.

Так ён і застаўся ў яе. Звалі яе першага мужа Парашуціст. Бянігне ягонае імя падабалася, шумела, як лес, і пара цёплая ішла ад гэтага імені. Хоць і цяжка было яго спачатку вымавіць, але яна навучылася, здольная дзеўка была, дый хто ў неандартальскі лес ходзіць, той інастранныя языкі быстра вучыць. Аднесла яна лішняе, вярнулася — і ясна ёй стала, што нікуды хлопец гэты ісьці ад яе не зьбіраецца. Ноч прайшла, а на раніцу павянчаліся яны ў возеры, наваліўся на яе ангел, прыціснуў у пясочак на беразе, а яна ўсё цярпела і думала: які ж ты лёгкі быў, калі над лесам ляцеў, і які ў цябе парашут быў белы — як воблака, што ад чарады адбілася і ў вершалінах лясных заблукала. А цяпер ты такі цяжкі, быў бы такі ў небе цяжэзны, дык разьбіўся б насьмерць, і валасы ў цябе на грудзях колюцца, колюцца, зь зямлі ты зроблены, зь зямлі, на якой андартальскі лес стаіць. Думала Бянігна ўпотай, калі зь ім да возера ішла, што з Парашуцістам можна будзе ў неандартальскі лес разам хадзіць, усё ж мужчына, спакайней неяк і надзейней, але дзе там: калі прыціснуў ён Бянігну і неяк адразу ў ёй увесь аказаўся, такі малы ўвесь і такі вялікі, ясна ёй зрабілася: ня пусьцяць такога ў неандартальскі лес, ня з тых ён, яе Парашуціст, андартальскі ён, з тых, хто лішняе на сябе чапляе.

Першы муж Бянігнін, Парашуціст той, усё любіў ёй пра Беларусь расказваць. Якая яна бедная, Беларусь тая, і якая няшчасная, і так расказваў, што Бянігне ажно самой шкада рабілася: ну што ж такое, як жа ж гэта такой бяздольнай быць, за што ж яе так, Беларусь тую, пакаралі. Калі б магла, яна б тую Беларусь разьдзела б, і маладым часныком скуры сваёй сагрэла, і нацерла б і па месцах запаветных агледзела, і лішняе б забрала, а тады ў неандартальскі лес аднесла. Вярнулася б, мо і палягчала б Беларусі гэтай убогай, мо і перастаў бы Парашуціст так убівацца. Але як ты ў Беларусі лішняе забярэш, калі Парашуціст адзін да Бянігны жыць прыйшоў, а пра Беларусь толькі расказвае.

Першы муж Бянігне ўсё пра сябе расказаў, а калі што і ўтаіў, дык ня мае яна на яго зла, ніхто, у андартальскім лесе жывучы, не абавязаны ўсяго пра сябе расказваць. У андартальскім лесе і так холадна, непрыветна, злосна, а прызнаешся ўсім, дык можна і зусім акалець ад жорсткасьці і бяды. Яго з-за граніцы сюды заслалі, расказваў Парашуціст, каб ён людзей баламуціў, супраць уласьці савецкай. А заслалі яго мэрыканцы, не з Амэрыкі, праўда, а зь Нямеччыны, пасадзілі на самалёт ноччу і скінулі над лесам. Далі яму рацыю, пісталет і дакумант фальшывы, і сказалі, каб ён Беларусь супраць уласьці падымаў.

Бянігна слухала яго спагадліва, гладзіла па шчацэ, па руцэ, па грудзях калючых: паслалі маладога хлопца з такім мяном прыгожым бадзяцца па андартальскім лесе, а хто паслаў: немцы ды мэрыканцы. Зусім ашалелі людзі ў андартальскім лесе, усё ім няймецца, столькі лішняга назьбіралі, што ажно з вушэй прэ. Вось і мітусяцца, прыдушаныя, разгубленыя, сьцежак ня ведаючы, крыві не шкадуючы. І такое ім у галаву прыходзіць, што ня дай бог. Скінулі чалавека зь неба, як ангела, але чалавек ня ангел, нават кот, калі з такой вышыні кі­нуць, разаб’ецца насьмерць.

Не пасьпеў Парашуціст да зямлі нагамі дас­таць, як зразумеў, што прадацельства праізашло. Чака­лі яго ў лесе, даўно чакалі, гналі праз гушчар, як жывёлу, але жывёла ў неандартальскім лесе сама ўкрыцца можа, а чалавеку сьцежкі таемныя адкуль знаць? Хто яго на тыя сьцежкі запаветныя пусь­ціць? Падстрэлілі Парашуціста, але ня так каб насьмерць, лёгка, збоку ды навылёт. Здароўе маладое, дык і пашчасьціла яму ўцячы, усю ночку бег празь лес, як, куды, сам ня ведае. Рацыю згубіў, усё згубіў, так расказваў Бянігне першы муж і так ужо ўбіваўся па той рацыі — не раўнуючы як па сваёй Беларусі.

З аповедаў ягоных выходзіла, што не адзін ён быў у тым аэраплане, і недзе ў лясах блукаюць і іншыя Парашуцісты. Муж яе казаў пра гэта з такой надзеяй, што Бянігна і сама паверыла, што ня сёньня, дык заўтра зьбяруцца ў яе хаце восем хлопцаў, усе як на падбор, усе блакітнавокія, сьветлавалосыя, зь дзіркамі ў баках. Такія, як яе Парашуціст, і будуць яны жыць усе разам, у спакоі і згодзе. І праўда, паверыла была Бянігна, што вось такі й будзе ейны лёс: на бераг хадзіць досьвіткам, лішняе ад хлопцаў сваіх у неандартальскі лес адносіць і пра Беларусь няшчасную вечарамі слу­хаць. Але ўсё выйшла іначай.

Праз два дні выйшаў зь лесу чалавек, не малады парашуціст з крыламі за гордай сьпінай, а непрыкметны такі дзядзька ў шэрай кепцы. “Гэта па мяне”, — узрадавана кінуў Бянігнін муж і выскачыў з хаты. Не пасьпеў ён з тым дзядзькам у кепцы парукацца, як зь лесу іншыя выскачылі, усе ў форме, усе адзін за другога прыгажэйшыя хлопцы, і ўсе салдаты, наставілі ружжы, пачалі андартальскімі словамі лямантаваць, быццам кожны зь іх вялікі начальнік. Забрахалі сабакі, застагнала возера, перакуліла на сябе неба, каб ня бачыць, што дзеецца, уздыхнуў лес, крыкнулі зьдзекліва вароны, рассыпаўшыся па місцы блакітнага туману, і куст парэчкавы схіліўся пакорліва, нібыта ведаў, што зараз будзе.

Кінуўся Бянігнін муж да халоднага возера, босымі нагамі па тым самым пясочку, дзе яна зь ім ляжала, і замест крылаў вырасьлі ў яго крэпкія, бліскучыя плаўнікі. Ударыўся ён галавой аб азёрнае люстэрка, паляцелі аскепкі Бянігне ў вочы, так, што яна з таго часу на сонцы кепска бачыць. Трэснула неба, і возера трэснула, так і глядзіцца яна з таго часу ў іх і сябе маладую не пазнае. Бо што далей было, яна хоць і помніць, але ўспамінаць ня любіць. Парашуціст ейны ўжо да сярэдзіны даплыў, калі раптам стрэліў хтосьці з салдатаў, а можа, і ўсе разам. І муж яе, які перабіраў нагамі так павольна, быццам па небе плыў, абмяк, зачарпнуў ротам ваду, зрабіў глыток, потым яшчэ адзін, доўгі, і ўрэшце напіўся, замёр, павіс на азёрных хвалях.

“Гатоў”, — сказаў камандзір.

Патапталіся тыя мужчыны ля возера, проста па беражку, дзе Бянігна ляжала, паспрабавалі па чарзе ваду, але лезьці пабаяліся. Сказалі чакаць, скора прыедуць, і зьніклі ў лесе.

Бянігна села чакаць. Так і сядзела, чакала, пакуль муж яе сам да яе не падплыў, выйшаў на бераг, лёг да яе на калені, і не было ў ім больш нічагусенькі лішняга. Закапала яна яго пад парэчкавым кустом, разам з парашутам ягоным, падмяла пясок і ўсе сьцежкі, быццам у хаце прыбралася, а калі прыехалі па мужа і не знайшлі ні цела, ні крылаў ягоных мэрыканскіх, калі пачалі яе распытваць і рацыяй пужаць, расказала ім пра віры: азёрныя, нябёсныя, жаночыя, усе.

Больш да яе ніхто з уласьці ня соваўся. А яна, год за годам ходзячы ў неандартальскі лес, ведала, чыё лішняе нясе — бо прыяжджалі да яе тыя людзі, што мужа яе першага загубілі, то адзін, то другі, і яна нічога не казала, лячыла, насіла іхнае лішняе ў лес да сухога пня, каб маглі яны яшчэ трошкі пратрымацца ў андартальскім лесе. Там, дзе чала­век слабы і злы робіцца, і кожную хвіліну толькі і ду­мае, як яму іншага загубіць, а самому застацца, пажыць яшчэ, бо ў андартальскім лесе ўсё — зарана, усяго мала, і ўсяго хочацца. Дык ці вінаваты ў гэтым хто? Што ня ведае сьцежак, што ня можа спыніцца, што мусіць абрастаць лішнім і жудасным.

Пра другога мужа Бянігна шмат ня памятала. Ведала, што прыехаў ён да яе на трактары. Паспрасіў палячыць — ды так і застаўся. Шмат Бяніг­не давялося тады пабегаць па неандартальскім лесе. Бо любіў яе другі муж лішняе, ой, любіў. Толькі яна адно аднясе — ужо зноўку бегчы трэба, людцы тыя зь неандартальскага лесу на яе касавурыцца пачалі: што ж ты, жанчынка, бегаеш, чытала яна ў іхных вачах, спатыкнешся некалі, упадзеш тварам на сьцежку, іншым замінаць будзеш. А можа, і не казалі ёй такога іхныя вочы-вугельчыкі, можа, яна сама прыдумала, чытаць яна ўмела, ды толькі вялікімі літарамі, дзьве клясы за немцамі скончыла, дый каб чытаць, трэба акуляры было надзя­ваць, а яны ў яе позна зьявіліся. З паперы чытаць — адно, а ў неандартальскім лесе па вачах туркаў гэтых — зусім другое. Так яна і бегала па сваіх вусьцішных сьцяжынах, а муж яе другі тым часам толькі і гойсаў па лесе андартальскім, каб лішняга сабе прыдбаць. А неўзабаве сказаў, што ўсё ягонае на ім і яна каб не чапала, сказаў, каб яна ў сраку ішла са сваім лячэньнем, ведзьма бяззубая, а ён сабе маладую знойдзе.

Дасталася тады Бянігне: выбіваў аб яе другі муж усю сваю сілу, расказаў ёй, як цяжка жыць у андартальскім лесе, паказаў, дзе на целе адзін боль, а дзе — сто боляў. Яна не спрачалася — дзе ж ты з мужыком паспрачаешся, які лішняе аддаваць ня хоча, тут трэба самому ахвоту мець, усе свае гузікі расшпіліць, стаць голенькім, страшненькім, чыстым, чарвячкоў выпусьціць, бледным зрабіцца і брудным, як грыб без каптурка. Нічога ня зробіш, толькі і засталося, што глядзець на мужа, шкадуючы, і вачэй не адводзіць, калі ён сам аднойчы ўвесь у лішняе ператварыўся — і потым скінуў, усё лішняе скінуў, да апошняга каліўца. Паглядзела Бяніг­на ў ягоны твар, на якім застыла апошняе ягонае слова: маё! Маё лішняе, не аддам, набяру столькі, колькі ўцягнуць змагу. Надарваўся яе другі муж, ня вытрымаў такога грузу.