Стэфка пачала страляць па жудаснай галаве, але шчасьце ёй здрадзіла. Промах за промахам.

Рукі як крылы.

І гэтая галава, да якой прырасла белая фуражка з залатым арлом.

І гэтае сонца, якое, падавалася, само захапілася двубоем.

І гэтае шаленства.

І гэтая безнадзейнасьць.

І гэты бляск старой цэркаўкі.

І гэтае стагодзьдзе, у якім нам выпала жыць.

Маўчун адхіснуўся ад плота і пабег. Не, такой хуткасьці, як учора, калі ён гнаўся за панам Какоўскім па цёмнай вуліцы, яму было не паўтарыць. Але гэта было не абавязкова. За ім ніхто ня гнаўся — апрача галасоў двух пачвараў, што забівалі адна адну на падворку Юзакавай хаты. Забівалі і ніяк не маглі забіць. Апрача іх твараў, такіх жывых і такіх чалавечых. Апрача гэтага дня, які крычаў усьлед Маўчуну, каб ён вярнуўся, выкінуў дурату з галавы і заняў нечы бок. Бок царства-гасударства, якое білася за свае бізуны. Або цёмны бок, які біўся за свае казкі ды байкі.

Маўчун бег — і на яго ніхто не зьвяртаў увагі. Нібы ён усім ім быў больш не цікавы. Але калі там, ля Юзакавай хаты, усё скончыцца, тады яны прый­дуць да яго. Тыя, хто застанецца пасьля бітвы. І спытаюць, абавязкова спытаюць:

“Дзе ты быў, Маўчун?”

Ён бег да бацькавага дому — і рабіўся ўсё меншы. З кожным крокам, з кожнай кропелькай поту, з кожным удыхам і выдыхам свайго вялікага рота, з кожным стукам сэрца.

Спачатку ён зрабіўся ростам зь Любку.

Пасьля, калі прабягаў міма паліцыі, ужо з крыж на магільнай агароджы.

А як павярнуў на іхную вуліцу, такую родную, такую знаёмую — ростам з матацыкл.

А потым ростам зь Любчыну самую вялікую ляльку.

І, ужо на двары, дзе бацька складваў на дрывотні сырыя кругляшы, ён быў зь ляльку ня самага вялікага памеру.

Не заўважыў яго бацька. Толькі цень нейкі праз двор праскочыў. Можа, пціца праляцела. Можа, сонца за хмарку зайшло.

Можа, нехта печанай рэдзькі аб’еўся.

Можа, у калодзісь стары хто плюнуў.

Можа, гара з гарой сышлася.

Можа, русалка ваду з косаў вычасала.

А можа, гэта шэрая гусь-вутачка ў неба ўзьляцела.

Высока.

Не спаймаеш.

Сабакаловы

Дзяўчаты з Таёжнай любілі мяне палохаць.

Адна зь іх хапала за разадраны локаць

І сьціскала, а другая плявала пад ногі вішнямі

І казала прыцішана страшнае, жорсткае, лішняе:

“Што гэта ў цябе ў руках: сабачка?

Харошы сабачка, але ў сабачкі балячка:

Вось тут, глядзі, на попе — самы сапраўдны лішай.

Сабакаловам сабачку аддай.

Аддай!” —

Едуць, едуць сабакаловы.

Яны ўжо на суседняй вуліцы.

Вуліцы Вішнёвага Страху,

Вуліцы Вечаровага Брэху.

Дзяўчаты крычалі і вырывалі сабаку з рук,

Кожная брудная, як калюга, і дужая, як фізрук,

А я прыціскаў да грудзей, да сэрца, да кадыка

Свайго сіняга сабаку бяз вока, зялёнага свайго ваўка.

Ім было па дзесяць, а мне і пяці

Яшчэ ня споўнілася, і ў вышыню расьці

Мне падабалася больш, чым раздавацца ўшыркі.

Горад, прыватны сэктар, вішні, платы і дзіркі,

Вада з калёнак, сьцюдзёная, як анэстэтык,

Смала, якую ўлетку жавалі гэтак,

Быццам хацелі самі зрабіцца дрэвамі:

Вішнямі і таполямі, а не адамамі-евамі.

Якія там Евы!

Гэтыя Евы са сьмехам крычалі малому Адаму:

“Аддай сабаку!” — а ён: “не аддам” ім.

“Лішай на срацы!” — а ён маўчыць.

Стаіць і румзае, гладзячы той лішай,

Быццам недзе зусім недалёка, у бедных яго вушах

І праўда

Едуць, едуць сабакаловы.

Селядцовымі круцяць галовамі,

Дзядзькі зь сеткамі,

Дзядзькі з клеткамі,

З чарапушкамі на шастах.

Па вуліцы Першага Ровара.

Па вуліцы Жоўтага Драніка.

Па вуліцы Гульні ў Доктарку.

Па аблоках і па кустах.

Дзяўчаты з Таёжнай: троечніцы і няўмехі

Айцы — Баярскія, маці Эдыты П’ехі,

Яны рабілі балюча так, як грызуць арэхі,

Якія там на Таёжнай былі пацехі?

Тралейбуснае дэпо і сваё дупло.

Стромыя спускі, пусткі, за імі — цыганскае царства,

Каровы, сьвіньні, бабулькі ў хустках, птаства.

Смачны сьнег — як зубная паста.

Мойвы ў газэце бліскучае паўкіло.

Ды яшчэ казіных шарыкаў чорны россып.

І ўсё было б добра, калі б ня просты

Рэфрэн, што торгаў мяне за бровы:

Едуць, едуць сабакаловы.

Па вуліцы Лішаёў,

Па вуліцы Мазі ад Горла.

Едуць.

Яны ўжо блізка.

Калі ты сабака — схавайся ў будку.

Замры ў дзіцячым сваім абутку,

Каб не пабачыў ніхто з канапы,

Што ня ногі ў цябе насамрэч, а лапы.

Памры ў будцы,

Зрабіся будкай,

Ня гаўкай гучна,

Бо ноч няхутка.

Што яны робяць, сабакаловы?

Едуць.

А калі прыедуць, што будуць рабіць?

Сабак лавіць,

І мераць, мераць,

Хто без ашыйніка — таму сьмерць, сьмерць!

А калі сказаць, што ты нечы, што маеш будку?

Не павераць!

Хто зь лішаём — таму сьмерць, сьмерць!

Сьмяюцца.

Уначы, абдымаючы майго ваўка,

Я ня спаў, я чуў рокат рухавіка.

Страшным словам адганяючы чорны страх,

Я лішай намацваў на тваіх баках.

За пісюн трымаючыся, слухаючы ківач,

І сабачы брэх, і дзіцячы плач,

Я сачыў, як вуліца сочыць за платамі,

Зазірае ў будкі,

Пхне ў галовы памяць,

Набівае жывёл і людзей

Нечым мяккім, сырым,

Незаўважным удзень.

У прыватнага сэктара — справы прыватныя.

У майго сабакі лапы ватныя.

Беласьнежны ў яго ў галаве паралён,

Па яго не прыедуць.

Ніколі.

І няхай там, на вуліцы, шэры фургон,

А ў фургоне злы дзядзька й жалезны загон,

Што з таго, што прыехалі сабакаловы.

Я ня веру ніводнаму вашаму слову.

Я заткну ўсе дзіркі ў сваёй галаве,

Я ў сьвежай зямлі закапаю цябе,

Дзе агрэставы куст, чым далей ад спакус,

Чым далей ад дзяцінства, у якім я ўгруз,

Чым далей ад Таёжнай, да лепшых часоў,

Гэта проста гульня. Не магіла, а схоў.

Yes I wanna be your dog,

Мой сабака сёньня здох.

III.

Нэан-

дэр-

тальскі

лес

1.

Лясоў усяго два.

Адзін андартальскі, а другі не.

Зусім не андартальскі. Неандартальскі.

Недзе паміж гэтымі лясамі, на беразе неба, чорнай парушынкай у блакітнай сьлязе і стаяла хата старой Бянігны.

Што да першага, андартальскага лесу, дык зь ім усё ясна. У ім мы ўсе і жывем. Людзі, птушкі, жывёлы розныя. Дзеці дурныя, драбяза паўзучая і кветкі дурманныя. У тым лесе азёры і рэкі, і пэнсія, якую ёй зь сяла прыносяць, і тэлебачаньне, першы канал. І машыны, што пакідаюць на падворку глыбокія каляіны, у якіх да самага лета не высыхае вада. І неба ў гэтых каляінах. Неба, такое няўлоўнае і неласкавае. Неба, якое п’юць куры і якое на сьвітанку туманіцца тонкім лёдам. Тут цябе ніхто не зачэпіць, а калі і зачэпіць, дык і бог зь ім, крыўда баліць, а цесната ня смыліць.

У другім, у не андартальскім лесе, усё іначай.

У тым другім лесе трэба ведаць сьцежкі. Цёмна там, цёпла і заўжды чырвона, як на пажары. Усе расьліны там пякучыя, як самая лютая крапіва, як быццам сама каралева крапіўная ла­дзіць там свой баль, там кожны крычыць, а слухаць нельга, бо тады і сама крычаць пачнеш і прападзеш на крывых дарожках. Трэба перад сабой глядзець, не азірацца і ісьці куды трэба, і ні з кім не гаварыць. Людзі там дзіўныя, костачкі смажаць на вугольлі, і кажуць маркотна так: гу-у-у... гу-у-у... Як інастранцы нейкія. У тым лесе доўга бавіцца нельга. Што прынесла, трэба пакласьці пад пень, пад поўню, пад пінжак, на траве пасьцелены, і сказаць хуценька: пайду ад пана, бо прыйшла зарана. І ісьці хутчэй дамоў, пакуль праход адкрыты.

У тым другім, не андартальскім лесе ніхто яшчэ не бываў. Няможна ім туды, хто ў нашым андартальскім лесе жыве. А ёй вось чамусь можна. Вусьцішна бывае, ды так, што абяцае сама сабе: не пайду больш, не пайду, не пайду — а яна ўсё роўна ідзе. Бо няма каму больш хадзіць. Бо людзі крычаць, бо дзеці плачуць, бо машыны едуць — адна за адной. Бо яна, Бянігна, на гэтых сьцежках свая, а іншым як пра такое раскажаш?

Вось яна і маўчыць.

Старая Бянігна не задумвалася, адкуль яна ўсё гэта ведае. Проста яна ведала, і ўсё тут. І хадзіла з аднаго лесу ў другі, калі была такая патрэба. Зусім як яе сястра, якая жыла далёка, у памежнай зоне, і кожную нядзелю хадзіла праз мост у заграніцу. Але сястру Бянігна даўно ня бачыла — трэба было б ёй пісьмо напісаць, але дзе тут напішаш. Чацьвёра вачэй, два свае, сінія-сінія, і два шкляныя. І, як на грэх, ніводнае добра ня бачыць. Нават калі б тэлевізар працаваў, дык і тое не паглядзіш як сьлед. Але паламаўся тэлевізар, а пачыніць няма каму.

Адна яна.

А лясоў два.

Бянігна была такая старая, што ніхто ўжо ня ведаў, адкуль яна ўзялася. А калі б даведаўся, дык не паверыў бы.

Цяжка было ўявіць, што яе нехта нарадзіў.

Прасьцей было вырашыць, што старую Бяніг­ну аднойчы знайшлі ў краязнаўчым музэі, паміж жорнаў ды кроснаў. Знайшлі і пасялілі на краі лесу, удалечыні ад людзей. Ня ведаючы, што лясоў усяго два.

Бянігна была знаная шаптуха. Гарадзкія людзі ехалі да яе на сваіх машынах так хутка, быццам гэта было такое спаборніцтва. Быццам таму, хто прыедзе першы, Бянігна будзе шаптаць са зьніж­кай. Часьцей за ўсё да яе сьпяшаліся ўвесну — калі адчай падступае да самых чалавечых горлаў, калі зімна і страшна робіцца ў андартальскім лесе, хоць ты вешайся. Некаторыя і вешаліся. Але большасьць скакалі ў свае машыны ды імчалі туды, дзе Бяніг­на жыла. Грукаліся ў яе хату і з надзеяй глядзелі ў старэчыя вочы.

І тады старая Бянігна брала ў чалавека лішняе і ішла ў неандартальскі лес.