Таму Маўчун кожную ноч лазіў да Стэфкі, нікому нічога не казаў і толькі на вус накручваў, што яму шпіёнка расказвала. Пра далёкія гарады, ды пра чужых людзей, ды пра іхныя дзіўныя мовы, ды пра навуку жыць разам і нікога не ненавідзець.

А праз тыдзень ён атрымаў заданьне.

Сваё першае шпіёнскае заданьне.

“Раскажы мне пра гэтага вашага пана Какоўскага, — папрасіла Стэфка. — Па-мойму, з усіх ён найбольш цікавы”.

“Дык я ж расказваў, — незадаволена прашаптаў Маўчун, на якога падала праз шчыліну ў страсе халоднае сьвятло месяца, і ён думаў, што, магчыма, выглядае цяпер старэйшым у вачах Стэфкі. — Хворы ён. Мазгі прапіў”.

“Пра цябе таксама шмат што думаюць, — мякка запярэчыла Стэфка. — Але ніхто ня ведае, што ў цябе насамрэч у галаве”.

Гэта было праўдай. Маўчун пакрактаў, пацёр лоб, пачухаў нагу. І расказаў Стэфцы ўсё, што ведаў. Што знайшлі мужыкі гады тры таму пана Какоўскага ў лесе, думалі панда, а ж не: чалавек. Пан Какоўскі не супраціўляўся, але ісьці не хацеў, ногі па зямлі валачыліся, калі яго ў вёску цягнулі. Паліцай яму пад рэбры выпісаў разоў пяць, допыт зладзіў, але пан Какоўскі толькі пра сваю ашыбку цьвердзіў, ды пытаўся, какой год і как так вышла. Прыехала ў Белыя Росы чорная машына, унутры залатая, забрала пана Какоўскага, а праз тыдзень назад прывезла. Правялі ўласьці сьледзтвіе, экспертызу, дазнаніе, дапросы з прыстрасьціем — нічога не даведаліся новага. Прызналі бальным на галаву, які са сьпецбальніцы далёкай нейкім цудам уцёк у лясы. Думалі, шпіён — але які шпіён пройдзе сьледзтвіе з наілуччымі экспертамі і на сваім стаяць будзе? Бальной, рашыла гасударства і адправіла пана Какоўскага ў Белыя Росы, пасяліла ў хаце Ігната памерлага, пенсію па інваліднасьці дала — гуманнасьць праявіла. А пан Какоўскі з таго часу ні пра што іншае і гаварыць ня мог: толька ашыбка, какой год і “я ад вас уцяку”. Да ягоных уцёкаў усе звыклі. Нават біць перасталі. То салдаты, то Маўчун, то Касмачык, то іншыя падлеткі, дый дарослыя таксама заўжды знахо­дзілі пана Какоўскага ды вярталі на месца прапіскі. Ніхто ўжо і не зьдзіўляўся. У кожным калектыве заўжды ёсьць свая яліта-аэліта, свае пчолы-тружанікі, свая матка, свае трутні і свой бальной. Бажаволак бясьпечны, пакуль народ не баламуціць.

Стэфка ўсё гэта выслухала ды запісала. Маўчун паціснуў плячыма: больш расказваць няма чаго.

“Трэба мне зь ім кантакт наладзіць, — вырашыла Стэфка. — Зможаш нас пазнаёміць?”

“А ты мне Парыж паказаць абяцала”.

“Пакажу, калі пазнаёміш”.

Маўчун уздыхнуў.

“Паспрабую”.

Дамовіліся, што Маўчун пана Какоўскага ўначы ў Юзакаў сад прывядзе. Рызыка была, канешне. Але хто пана Какоўскага паслухае? Дый ведаў цяпер Маўчун, Стэфкай навучаны, чым пана Какоўскага завабіць і як яго саўдзельнікам зрабіць.

Увечары ў прызначаны дзень мілаваліся Маўчун ды шэрая гусачка, Маўчун хваляваўся — першае заданьне самае адказнае ды самае небясьпечнае. Гладзіў гусачку сваю шэрую па ладненькай шыйцы ды расказваў ёй шэптам:

“Дзень будзе пагодны, ня горача ды ня холадна, ня дождж і ня сьпёка, прыйду я да цябе апошні раз ды абдыму моцна-моцна, задрыжыш ты, нібы голая ў лесе стаіш пасярод паляны сонечнай, а я скажу ўсе словы, якія паложана па навуцы, і тады адчуеш ты, гусачка мая ненаглядная, як я раб­люся ўсе меншы, ды меншы, ды меншы... Унтэрменшы, ды унтэрменшы, ды унтэр-унтэрменшы... А тады ўжо зусім малы, вось з тваю лапку ростам, абхап­лю тваю шыйку, і ты разьбяжышся ды ў неба скочыш... І падымемся мы высока-высока, так, што нават Касмачова хата зробіцца памерам з мабілку, і паляцім з табой над стратэгічным лесам, ды над хатай старой шаптухі, ды над азёрнымі вачамі, што ў неба глядзяць, ды над усімі ваеннымі базамі, вышэй за верталёты... Паляцім на запад, туды, адкуль Стэфка, дзе Парыж, ды Бэрлін, ды Лёндан, ды Рым, ды Прага... Бо гэта ў школе няпраўду кажуць, што іх разбамбілі нашы, брахня, нашы салдаты мірныя, і бомбы ў іх, як цукеркі, і ў кожнага салдата анёл унутры жыве, белы... І курыць залатыя цыгаркі...”

Слухала гусачка, і бачыў Маўчун, што яна яму ня верыла. Але ён толькі ўсьміхаўся тужліва, шкадуючы птушку недалёкую, любую сваю. Надыдзе такі дзень — паверыш. Гусачка мая, ясачка, кісачка пералётная.

Пан Какоўскі сядзеў у сябе на двары і ружжо сабе зь бярозавай палкі выразаў. З прыкладам, затворам, курком ды прыцэлам — усё бярозавае. А пад нагамі ў пана Какоўскага боепрыпасы валяліся — бярозавыя патроны.

“Здрасьці, пане Какоўскі! — павітаўся Маўчун. — Уцякаць сабраліся?”

Пан Какоўскі схапіў бярозавае ружжо, на Маўчуна наставіў.

“Жывым ня дамся! Рукі проч! Застралю цібя, дзікарская морда!”

Маўчун падышоў бліжэй.

“А какой цяпер год?” — падазрона спытаў пан Какоўскі, зарадзіўшы сваю стрэльбу.

“Дзьве тысячы сорак дзявяты”, — адказаў Маўчун з уздыхам.

“Лож! — крыкнуў пан Какоўскі. — Палучай! Умры, фашысцкі выблядак!”

І даў проста па Маўчуне чаргу. Маўчун схапіўся далоняй за грудзі, твар ягоны перакасіўся, і ён мехам паваліўся на трэскі.

Пан Какоўскі, пабачыўшы гэта, выдаў радасны баявы вокліч.

“Пане Какоўскі, а какой цяпер год?” — спытаў Маў­чун, расплюшчыўшы вочы, але працягваючы ляжаць на сьпіне.

І гэта быў моцны ход. Пан Какоўскі замёр і задумаўся. Пра такое ў яго яшчэ ніхто не пытаўся.

“Сягоньня пятага ліпеня дзьве тысячы шаснаццатага года, — сказаў ён нарэшце. — Пятага ліпеня дзьве тысяча шаснаццатага года. Мінск, парк Горкага. Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я...”

Вочы пана Какоўскага ліхаманкава закру­ціліся.

“А завуць вас як?” — напаўголасу спытаў Маўчун, ляніва пацерабіўшы пальцамі сырую трэсачку.

“Міхаіл Антонавіч Жуковіч, — сказаў разгублена пан Какоўскі. — Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я...”

“Ашыбка вышла, — прамовіў Маўчун, зірнуўшы на дзікі твар пана Какоўскага. — Как так? Как эта палучылась?”

Пан Какоўскі зрабіў сутаргавы рух рукой, быццам хацеў, каб Маўчун зараз жа замаўчаў. Маўчун падняўся, абтрос штаны, уважліва паглядзеў пану Какоўскаму ў вочы.

“Как так, Міхаіл Антонавіч?”

“Пятага ліпеня дзьве тысячы шаснаццатага года, — нібы апраўдваючыся, заскуголіў пан Какоўскі. — Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я...”

“Назад хаціце? — спытаў Маўчун, як яго Стэфка навучыла. — Тады слухайце ўнімацельна. Сёньня апоўначы прыйду да вас, пойдзем туды, дзе вы назад вярнуцца зможаце. Панялі? Толькі нікому ні слова. Бо інача прапала ўсё. Ашыбку ісправіць можна. Але толькі адзін раз. Сагласны?”

Ці зразумеў яго пан Какоўскі, цяжка было сказаць. Мо і ня слухаў ён, што яму тлумачылі. Але адкінуў сваю бярозавую стрэльбу, пайшоў да сваёй хаты, гайдаючыся, ды мармытаў пад нос:

“Вазврашчаясь із паліклінікі па вуліцы Кіся­лё­ва, я...”

Ня надта верачы ў посьпех сваёй справы, роўна ў 23.45 Маўчун зірнуў на экран мабілкі і асьцярожна высунуўся з-пад коўдры. Бацька даўно спаў, Маўчун высьлізнуў на вуліцу і загуменьнямі хутка дайшоў да хаты Какоўскага. Як ні дзіўна, той быў гатовы — стаяў каля крывога туалету з торбай, начапіўшы на сябе картуз. Маўчун даў яму знак, і пан Какоўскі, шумна выдыхнуўшы, пайшоў сьледам. Не пасьпелі яны ў агароды нырнуць, як з-за кустоў выскачыў прамень ліхтарыка ды, палётаўшы па цёмнай зямлі, выхапіў Маўчуновы ногі.

“Стой, страляць буду, — пачуўся злавесны голас паліцая. — “Хто такія? Каменданцкі час ня пісан?”

Маўчун нічога ні пра які каменданцкі час ня чуў.

“Я гэта, ваша благародзіе, — сказаў ён спалохана. — Маўчун”.

Ліхтарык ударыў у вочы.

“Маўчун? — паліцай падышоў, трымаючы руку на кабуры. — Бачу ўжо... Хм. Гы. Неяк ты мне раней вышэйшым падаваўся... Што ты тут швэндаешся? Ноч на дварэ”.

“Пана Какоўскага дахаты транспарцірую...”

Ліхтарык кінуўся ўбок, пан Какоўскі закрыў твар абедзьвюма рукамі. Але і бяз твару было ясна, што гэта ён.

“Зноў уцёк? — паліцай бязьлітасна, як шабляй, пасек промнем ліхтарыка беднага Какоўскага. — Вось жа не сядзіцца сумашэдшаму. Глядзі, пан Какоўскі, цяпер ўрэмя такое, зьбяжыш у лес, падстрэ­ляць, як панду. У лесе салдатаў як ягад улетку. Пака што прашчаю. Сьледушчы раз арыштую і бізуноў усыплю, не пагляджу, што інвалід”.

Пан Какоўскі раптам замычаў:

“Міхаіл Антонавіч Жуковіч! Вазврашчаясь із палікінікі па уліцэ Кісялёва...”

Але паліцаю было ўсё роўна:

“Какойгод, какойгод, — перадражніў ён. — Ашыбка вышла. Сам ты ашыбка, а не чалавек. Хату далі, пенсію далі, а ён усё ў лес глядзіць. Ваўчыдла бальное. Была б мая воля — застрэліў бы і забыў. Ладна, ідзіце, і большэ не пападайцесь. Я чалавек нервны. Шастаюць па цемнаце ўсякія. Работаць мяшаюць!”

Давялося павярнуць назад, да хаты Какоў­скага.

“Чуеш, Маўчун! — крыкнуў ім наўздагон паліцай. — Ты сёньня нічога падазрыцельнага ня бачыў? Вот ваш учыцель, напрымер...”

Паліцай дагнаў іх і зноў засьвяціў Маўчуну ў твар.

“Штота мне паказалась, какойта он странны сягоньня, — паліцай гаварыў ціха, пранікнёна, голас такі, нібы Маўчун яму быў родны чалавек. — Учыцель ваш — он, канешна, чалавек правераны. Толька вот што... Штота он там у сябе пішэт начамі. Табе не паказваў? Не дзяліўся? Не намякаў: зайдзі, мол, пачытай?.. Га?”

Маўчун падумаў, прыкінуў у галаве, што і як варта адказаць.

“Не, — прамовіў ён як мага больш спакойна. — Але...”

“Што але?”

“Можа быць, вы і правы... — замяўся Маўчун. — Штота он мне падміргваць стаў. Часта. Я думаў, так, нервы, а цяпер думаю, можа, намякаў...”

“Ага, — узрадавана сказаў паліцай. — Ты тожа замеціў? Ну, праверым. Праверым. Можа, і ложная трывога. Ты пака нікаму... Поняў? Не нада на чалавека безь віны гнаць. Праверым. Но ты пакляніся — як што заўважыш, адразу мне эсэмэску. Поняў, Маўчун?”

“Так точна”, — бадзёрым голасам адказаў Маўчун і яны нарэшце рушылі назад. Каб, перачакаўшы, ужо зусім іншай дарогай, праз поле, абысьці хуткім крокам вёску і зайсьці да саду Юзака зь іншага боку.