Гаспадыня падышла, круцячы ў руках павадок, надзела яго на паслухмяную, тонкую сабачую шыю.

“Извините, — кінула яна, аблізнуўшы вусны. — Убежала. Шею вытащила, и как умудрилась? Вырвалась и убежала. Но она не укусит. Тем более вы ей, смотрю, понравились”.

“Красивая собака”, — сказаў я.

Але, здаецца, ёй было напляваць, што я думаю пра яе пародзістую сучку. Нічога ня здарылася — і добра. Не сказаўшы ні слова, яна пацягнула сабаку ў цемру, а я паглядзеў на свае рукі, на іх скуру, на якой кучаравіліся сівыя валаскі, і падумаў, што ў мяне засталася ягоная кніга — кніга зь вершамі і карцінкамі: што яшчэ трэба такому чалавеку, як я. Можа, ён сам яе намаляваў. І напісаў усе гэтыя вершы. А я біўся... Біўся галавой аб паперу... Ну і што. Галоўнае, што я на волі. Жывы. І ў мяне ёсьць мова.

А яшчэ я падумаў пра тое, што заслужыў сёньня крыху спагады ад тых, хто мяне любіць. Крыху спагады і асалоды.

Павінен жа хоць нехта ў гэтым горадзе мяне любіць.

Legoing klinkutima

Für Imre von Stukar

Akkou klinkuta

Deu natuzu

Tau

Tajnobalbutika da ujma sau onoje,

Skutoje dutributima da broje

Dinagramutima, sau neokuz nekau —

O bu tau kvaj legoje da samoje

Da u sprugutima tau bu pavuzu, mau

Komutko noje.

Klinkutima legoing,

Tau

ufjutima akkou.

Danuo kvaj da bif aluzu Neistuta.

Dukoju da rukoju tau stogou

Kalau tau bu legoje kvaj balbuta.

Da bu sprugutima skamuta tau okuzu,

Minutima o jaf bu tau takuzu:

Psautima grimuta da kraputa

Strilonatutima, sau

Bim primuzu tau.

II.

Гусі,

людзі,

ле-

бедзі

“Hdzieta ŭ topi balot pahrabion astyvajuščy hrom...”

Песьня

1.

Сьвятэй Пакроў накрыў зямлю жоўтым лістом, маладым сьняжком, ваду лёдам, пчалу мёдам. Рыбу луской, дрэва карой, птаху пяром, дзеўку чапцом. Стагі пакрыў, першы стажок дранічкамі, другі стажок саломкаю, трэці стажок белым сьнегам.

На Пакровы малодшага Касмача, іхнага суседа, забіралі ў маскалі. Па такому случаю паставілі сталы проста ў садзе, балазе дзень быў пагодны, а на сталы выставілі ўсё, што маглі. А маглі Касмачы па самае не магу — бо стары Касмач быў, як кажуць, выціран, таму палагаліся яму і зельліца крамнае, і сервілат, і грушавыя карамэлькі, і марожана. Учора Касмачы кагосьці засмалілі ў сябе ў двары, а каго канкрэтна, ніхто асабліва не разьбіраўся — не такія тут жылі людзі, каб на чужое раты разяваць. Пазвалі — дык будзем, а міма ісьці сказалі — тожа не асудзім. Каму цяпер лёгка? А ў лесе шмат рознай жыўнасьці ходзіць...

Дзень і праўда быў пагодны, сонечны, хоць часам і налятаў на ўбраныя сталы першы ветрык, чужы, злы, як з пустога пограба. Касмачы, трэба сказаць, усіх паклікалі, нікога не забыліся: найперш, ясна рэч, солтыса, за ім паліцая, і поп тут сядзеў, і зам па ідэалёгіі, але зь ялітай гэтай і так усё зразумела, куды бязь іх. Дык яны нават дурачка мясцовага за стол пасадзілі, Какоўскага. Той адразу ж напіўся — і калі толькі пасьпеў? — ды жаласьлівым голасам завёў сваё, нязьменнае:

“Людзі! Людзі! Ізьвініце меня, людзі, радные маі, но атвецьце: какой цяпер год?”

Зь ім заўжды так: сядзіць, усьміхаецца, бабам ручкі цалуе, ківае шматзначна, а потым як нейкае насланьнё на чалавека находзіць: ускідваецца, нібы толькі што прачнуўся, хапаецца за галаву, што аж пальцы бялеюць, і абводзіць усіх страшнымі вачыма:

“Людзі! Людзі! Какой год на дварэ?”

Усе ад сьмеху ажно кладуцца, але ж не ад злоснага сьмеху, такога, што з грытанкі ідзе, а ад добрага, такога, што з жывата. Какой-год, какой-год — мабыць, таму і назвалі яго так: Какоўскі. Ніхто ня ведаў, адкуль той Какоўскі ўзяўся, паліцай яго аднойчы ў лесе знайшоў і аддаў каму сьледует, а праз два дні Какоўскага назад прывезьлі і пасялілі ў хаце памерлага Ігната — так і жыве тут у іх Какоўскі ўжо, можа, тры гады, а мо і пяць. Шкадуюць у іх Какоўскага: пасьмяюцца, пасьмяюцца, а потым супакойваюць. Вось і цяпер за сталом у Касмачоў насьмяяліся ўволю, бо надта ўжо жаласны ў Какоўскага від, як у п’янага, які Страшны суд праспаў — а пасьля ўрачыха і кажа яму, уздыхнуўшы і кульнуўшы лікёру:

“Дзьве тысячы сорак дзявяты, даражэнькі, дзьве тысячы сорак дзявяты”.

Гэта ўсе ведаюць, у кожнага дома інтэрнэт ёсьць і каляндар на сьцяне вісіць. Какоўскі стогне, вылуплівае на ўсіх вочы, крычыць нямым голасам і падае пятай кропкай проста на траву.

“Как жэ эта палучылась? Ашыбка, ашыбка...” — мармыча ён, абводзячы невідушчымі вачыма гэты невялікі сьвет: хаты, твары, змораныя дрэвы, змочанае ваткамі аблокаў неба, блізкі, выцягнуты ў нітку далягляд, прадзеты на канцах у іголкі даўгіх пруцяных агароджаў.

“А дзе я, людзі? Дзе я нахажусь?” — хрыпіць Какоўскі, хапаючы за рукі таго, хто бліжэй за ўсіх. Але яго ўжо ня слухаюць, насьмяяліся ўдосталь, хіба толькі зам па ідэалёгіі скажа задуменна, кульнуўшы чарачку:

“Какой год... Не каб пра месяц спрасіць ілі хаця бы пра дзень нядзелі. Чудак чалавек...”

І ўсе важна дастаюць з кішэняў мабільныя тэлефоны, кладуць на стол: вось табе і ўрэмя, і дзень, і год, і нават сфатаграфіравацца можна. Напрыклад, з малодшым Касмачом: той сядзіць на чале стала, лысы, змрочны, на людзей не глядзіць, толькі на Любку пазірае, нявесту сваю, ды так пазірае, быццам зараз зьесьць.

“Ну што ты ўсё на яе смотрыш, — не вытрымлівае солтыс. — Зараз дзеўка ў гамбургер прэўраціцца ат стыда. Даждзёцца яна цябе, даждзёцца — сам паглядзі, каго тут яшчэ дажыдацца?”

І праўда: каго?

Не яго ж, Маўчуна. Маўчуну яшчэ толькі пятнаццаты год пайшоў. А апрача яго ў вёсцы толькі сямёра мужчын застаецца: стары Касмач, ды солтыс, ды паліцай, ды поп, ды бацька Маўчуна, ды настаўнік, ды пан Какоўскі. Усе астатнія бабы, нават зам па ідэалёгіі.

Калі шчыра, Маўчун дужа зайздросьціў малодшаму Касмачу. Хоць чаму там зайздросьціць: ума ні грама, адны кулакі і любімае слова “насёр”. Што ні скажы малодшаму Касмачу, ён пра ўсё адказвае “А я з дуба насёр”. Часам Маўчун задаваў сабе пытаньне: як жа Касмач зь Любкай размаўляе, калі яны па завугольлях ціскаюцца? Яна яму: ой, Касмачык, які ж ты дууужы, які ты харооошы, а ён ёй адказвае ласкава: а я з дуба насёр. Як яна яго цярпіць? Як яны наогул усё гэта цярпяць? Чаму ня выюць ад кляўстрафобіі? У куратніку ў Маўчуна ёсьць схоў, а там паперкі з малюнкамі, Маўчун іх усіх намаляваў, усіх: солтыса ў выглядзе жука, папа — як чорную шафу, паліцая — як грыба сухога неядомага, зама — як сьвежавыструганую труну, а Касмача таго малодшага — як каровін блін...

Касмач заўважыў, што Маўчун употай разглядвае яго, і насупіўся, сьціснуў кулачышчы. Няўжо раўнуе? Ды патрэбная мне твая Любка...

І праўда, чаму тут зайздросьціць? Але Маўчун зайздросьціў — пякуча, ледзьве не да сьлёзаў. Не таму, што ў Любкі з малодшым Касмачом такая любоў. А таму, што...

Ясна чаму.

Заўтра па Касмача прыедзе вайсковая машына, заскочыць Касмач у кодаб, махнуўшы кедамі — і павязе яго машына далёка-далёка, туды, куды нікому нельга. Касмач пабачыць сьвет, а сьвет даведаецца, што ёсьць такі Касмач, і які б той Касмач ні быў, ён будзе займаць сабой прастору, то тут, то там, у мясьцінах, якія Маўчуну ніколі не наведаць, і вочы Касмача запомняць тое, што Маўчуну і ня сьнілася. Тое, пра што ім у школе расказваюць — але расказваюць неяк неахвотна, нібы сам настаўнік ня надта верыць у тое, чаму іх вучыць, нібы гэта казка такая пра белага бычка: што ёсьць недзе іншыя краіны, ды вялікія гарады, ды высокія горы, ды бяскрайнія стэпы. Ведама ж, нешта і ў інтэрнэце пачытаць можна — але і там інфармацыі мала, так мала, што Маўчуну толькі і застаецца, што дадумваць, фантазіраваць і марыць...

А дадумваць ён умее.

Ну вось зайздросьціць ён малодшаму Касмачу. Хоць ясна, што Касмач той дурны, хутчэй за ўсё, і ня вернецца ў вёску іхную. Гэта раней выціраны вярталіся — з мэдалямі, з загарам баявым, у шынялях казённых, хто без рукі, хто без нагі. А цяпер хто ў маскалі пайшоў — пішы прапала. Ніводзін яшчэ са старэйшых хлапцоў дахаты не прыйшоў, адслужыўшы. Можна толькі здагадвацца, што зь імі стала там, за тысячу кілометраў — ці татара-мангольская страла сразіла ў старане чужой, ці ажанілі зь якой казачкай чарнабровай і на рубяжы далёкім пакінулі, каб сьцярог родзіну да пасьледняга ўздоха. І спытаць няма каго — забаронена на такія тэмы размаўляць.

Маўчуну ў маскалі яшчэ, канечне, рана ісьці. Ды і ня возьмуць яго, відаць — бацька ў яго аднарукі, а мамы няма. Пайшла неяк даўно мама ў лес і не вярнулася. Што зь ёй — ніхто дагэтуль ня ведае. Як мама прапала, бацька хадзіў да начальства, але і так было ясна, што ніхто маму шукаць ня будзе. Сама вінаватая, сказаў солтыс з важным выглядам, лес у нас стратэгічны, а па стратэгічным лесе хадзіць можна толькі да пэўнай граніцы, а далей пад сваю ацьветсьцьвеннасьць. Відаць, выйшла мама за тую граніцу пэўную, не заўважыла знакаў — ну дык хто ж вінаваты.

“Сачуствую твайму гору, Моўчан, але нічым памоч не магу, — казаў солтыс, пакуль жонка ягоная гусачку ў куратнік заганяла. — Думай, будзеш сына адзін расьціць або да маладзіцы якой пасватаешся? Я б другі варыянт выбраў. Ну, і вабшчэ: ва ўсім нада іскаць свае плюсы і мінусы. Шкада тваю Надзю, але затое сынка твайго, Маўчуна, пэўне ж, рэкруцкі набор абміне. Маеш права цяпер на адкрапленіе для сына, усе панімают, ацец інвалід, маць прапала, такіх служыць бяруць толькі ў ваеннае ўрэмя, а наша руская родзіна цяпер ні з кім ваенных абараніцельных дзействій не вядзёт. Так што хоць сын пры табе застанецца. Касмачу дык не павязло, яшчэ пару гадоў — і аты-баты...”

Паскуда той солтыс, хабар у бацькі ўзяў, бацька яму цэлую гусачку белую занёс, каб той разабраўся, цэлую гусачку белую — і за што? За тое, што адбрахаўся іхны начальнік. Маўчуну тады гадоў дзесяць было, стаяў ён побач з бацькам на падворку солтысавай хаты, глядзеў і бачыў перад сабой жука. Хітрага сквапнага жука, які заўжды, ледзь што, крылы раскрые — і вось ён ужо ні пры чым. Пра стратэгічны лес і пра сваю ацьветственнасьць яны і так ведалі. І пра тое, што Маўчуна ў маскалі цяпер могуць і ня ўзяць. Пра гэта ў інтэрнэце напісана, там разьдзел такі ёсьць, дзе ўсе законы паглядзець можна. Праўда, туды рэдка хто залазіць, бо там сам чорт нагу зломіць, такім ужо языком напісана, як быццам па-інастраннаму.