“Ты не заўважыла нічога дзіўнага? — пакрэктваючы, я папоўз у бок, хоць мне ня надта хацелася аддаляцца ад Каштанкі. Я баяўся згубіцца ва ўласным жытле. — Нічога не знаходзіла на падлозе? Можа, гузік? Ці нітку? Хоць бы нейкі сьлед...”

“Ды не, нічога, — Каштанка зазірнула за фатэль. — Нічога такога. Калі, канечне, не лічыць гэтага...”

І яна працягнула мне далонь. Сваю чыстую, утульную далонь, на якой ляжаў кавалак паперы. Я паглядзеў на тое, што яна мне паказвала, і задыхаў, часта-часта. Мне здавалася, сэрца зараз выскачыць з грудзей.

На далоні Каштанкі ляжала выразаная з паперы фігурка. Папера зусім пажаўцела, таму колер фігуркі быў падобны да колеру чалавечай скуры. Гэта была фігурка жанчыны: няўмела, груба, дрыготкімі пальцамі выстрыжаная з паперы жанчына, у якой школьнай асадкай былі намаляваныя вочы, ледзь бачны нос, распусны і вялікі рот зь вялікімі вуснамі, і смочкі, і пупок, і валасы на лабку, і ўсё тое, ад чаго некалі мы вар’яцелі, апантана арудуючы нажніцамі пасярод бяскрайняга дывана. Даўным-даўно, ня тут, у іншым жыцьці, у іншай імпэрыі, пад нагамі дарослых, якія вось-вось маглі вярнуцца з працы, на якой яны зараблялі нам хлеб.

“Здраствуйте, Верочка, — прасьпявала Каштанка, усьміхаючыся сваёй далоні. — Приятно с вами познакомиться”.

Я хацеў вырваць фігурку ў Каштанкі з рукі, але яна спрытна перахапіла яе двума пальцамі і кінулася ад мяне на кухню.

“Прыемна быць мацнейшай за нечы страх, — прамовіла Каштанка, беручы запалкі. — Бывайце, Вера”.

Не, я не спрабаваў яе спыніць. Я стаяў у дзьвярах кухні і глядзеў, як паперка робіцца агнём, і агонь ляціць у ракавіну, як Верачка шыпіць і рассыпаецца на чорныя пялёсткі. Яна проста вярнулася туды, адкуль прыйшла.

“Нго ібэ і са кітака моломба, — сказала Каштанка. — Двум леапардам цесна ў адной нары. Праўда, ОО?”

12.

Скончыўшы сваю гісторыю, я нейкі час маўчу, слухаючы, як рэчы навокал пачынаюць вызваляцца ад улады майго голасу — спачатку яны яшчэ ледзь чутна гудуць, быццам датычныя да таго, што я тут нагаварыў, але пакрысе пакой апаноўвае цішыня. Я гляджу на свае пальцы, на іх сіні брудны пыл, вось у што ператварылася нітка, знойдзеная мной у шуфлядзе пустога стала. Стары савецкі дыктафон, стужкавы, казённы, ляжыць перада мной, і я зусім ня ведаю, ці хапіла на ім месца, каб запі­саць мой аповед да канца. Праверыць я не магу, дый не мая гэта справа. Магчыма, мне наогул нельга да яго дакранацца. Гэта казённая прылада, як і ўсё тут, людзі, гукі, паветра, і сам я казённы, бо не магу адсюль выйсьці.

Можна мне пайсьці дамоў?

Так мы прасілі настаўніцу ў школе — тую, чужую, якая прыходзіла празь дзесяць хвілін пасьля званка на апошні ўрок абвясьціць, што нашая настаўніца захварэла і... Ад яе залежала, мусілі мы пасядзець ціха паўгадзіны і пазаймацца сваімі справамі, або заняткі усё ж адбудуцца, або... “Можна нам дамоў?” — гучаў нечы голас, і настаўніца ведала, што ён прагучыць, і мы ўсе гэта цудоўна ведалі, і глядзелі на жанчыну каля дошкі з надзеяй і пакорай, і вось яна аглядвала нас, мружачыся, і казала...

Што яна казала? Якімі былі запаветныя словы? “Только тихо”, — так гучаў яе прысуд, калі яна была ў гуморы, і мы і праўда ціхенька, але ўжо расплюхваючы радасны гул перад сабой па калідорах, хапалі партфэлі і несьліся стрымгалоў уніз, на ганак, да вольнага дня.

Я сяджу і ўспамінаю ўсё гэта — і ня ведаю, ці трэба мне ненавідзець свае ўспаміны або лепш зьберагчы іх, бо невядома яшчэ, чым скончыцца гэты дзень. Магчыма, яны надоўга зробяцца адзіным, што мне дазволена будзе ўзяць з сабой.

Даўно ўжо надышоў вечар. У будынку, дзе я сяджу, зачынены сам-насам з дыктафонам, сьціхлі і дрыль, і краны, але ён не зьбіраецца засынаць. Наадварот, калідоры поўняцца ўсё больш гучнымі крокамі, зусім блізка чуваць стомленыя і грубыя галасы, тут усё толькі пачынаецца, у доме, дзе гасударавы людзі робяць сваю справу.

Я маўчу. Мне і праўда няма чаго больш сказаць. Нібы нехта іншы расказаў маю гісторыю, а я, хоць і заўважыў мноства недакладнасьцяў, не адчуваю ў сабе права ўмешвацца і крэсьліць. Калі б у мяне не забралі паперу, я расказаў бы ўсё, як было. І месца на паперы хапіла б. Я ўмею пісаць на паперы. Магчыма, я апошні чалавек, які любіць і ўмее пісаць на паперы. Якая ж ненадзейная штука дыктафон — ён можа выключыцца, на ім можа скончыцца месца для запісу, ён можа зламацца: і ўсё, капут, трэба расказваць усё наноў, а я ня пэўны, што ў мяне хапіла б на гэта моцы. Мне хочацца дамоў, да сваіх кніг. Мне хочацца пакурыць і выпіць, урэшце. У мяне дома паўпакета таннага віна — я думаю пра яго зь пяшчотай, яно вярнула б мне сілы і прымусіла б зрабіць хоць нешта.

Дый у прыбіральню даўно хочацца. Пакуль што я цярплю. Але ведаю, што варта мне падняцца, і патрэба зробіцца нясьцерпнай. Я стараюся не варушыцца.

Пусты пакой таксама нічым не выдае сваёй зацікаўленасьці. Здаецца, ён ужо зжыўся са мной. Тут мала рэчаў, але яны ўжо прымаюць мяне за свайго. Вось у чым яна, сіла такіх установаў. У тым, што яны робяцца часткай цябе раней, чым ты змог пра гэта падумаць.

І вось нарэшце доўгачаканы грукат каля дзьвярэй.

Шчоўкае замок.

“Честно говоря, я про вас забыл, — сьмяецца мой гасудараў муж, падкідваючы і ловячы ключы. — Столько дел... Еще и работы подбросили под вечер... понапривозили... этих... Нескоро домой пойду. Вот кто их заставляет ходить на все эти шэсьці... Совести у людей нет”.

Я маўчу. У яго добры настрой. Напэўна, добры настрой у такога чалавека — гэта кепскі знак. Ён садзіцца на край стала і забірае дыктафон.

“Выговорились?”

“Не знаю”.

“А кто знает? Ладно, не волнуйтесь, уже неважно. Вообще-то я вот что пришел сказать. Можете спокойно идти домой. У нас к вам вопросов больше нет”.

“Как это нет?” — кажу я і разумею, што мне як мага хутчэй трэба знайсьці прыбіральню.

“Нет. Нету, — паціскае ён плячыма. — Все в порядке, закон вы не нарушали, а если какой-то и нарушили, то не тот, который в нашей компетенции. Вскроются новыя факты — вызовем. Хотя какие тут факты. Все ясно, все как на ладони. Интересное, конечно, дело, на фоне остальных, с особенностями... Но мы разобрались”.

Я не сыходжу. Сяджу і гляджу на яго, як быццам гэта я тут галоўны.

“Олег Олегович!”

Я дрыжу. Я ня ведаю, што мне сказаць.

“Олег Олегович, идите, вы свободны!”

Я глытаю сьліну. Я з раніцы нічога ня еў, у роце кісла, я хачу памачыцца, але не сыходжу.

“Хотите еще что-то услышать? — зьдзіўляецца ён. — Ну ладно. Могу в двух словах поделиться. Кашкан во всем призналась, рассказала, как было дело. Как она придумала какой-то тайный язык, балбутто... От слова “болтать”, конечно. И с Козловичем на нем переписывалась. Детский сад! А потом задурила головы вам и Бундасу, а больше всех этому, Козловичу Денису. Который в нее тоже влюбился, дурак молодой. Приставал, проходу не давал. А она с ним покрутила, а потом дала ему от ворот поворот. Парень от любви несчастной из окна и выбросился. А перед этим ножиком на коже у себя стишки написал какие-то. На этом их тайном языке. Хотите знать, что он написал? Кашкан нам перевела. Что-то вроде: мы лёгкие, как бумага, падаем в пропасть и орем. Это он ей написал, на балбутто этом ихнем. У него психический срыв случился, бывает. В таком возрасте гормоны еще как шалят...”

Ён падышоў да дзьвярэй, нецярпліва пазвоньваючы ключамі.

“А вам, Олег Олегович, советую: вы поосторожней с этими малолетками. Сами должны понимать, с ними свяжешься, можно под статью загреметь. Я то вас понимаю, в чем-то...”

Ён панізіў голас і па-змоўніцку ўсьміхнуўся.

“А вот у нас здесь не поймут... Вы уже не молодой человек, старше меня. Пора уже успокоиться. Вы женаты?”

“В разводе”, — сказаў я і выбег у калідор. Ледзь пасьпеў да прыбіральні. Гасудараў муж зьдзіўлена паглядзеў, як я рву дзьверы ня ў той бок. Больш я яго ня бачыў.

У школе мы пасьля такіх аблягчэньняў казалі, парадзіруючы тэлевізійную рэкляму: “Счастье есть”. Зашпіліўшы штаны, я паглядзеў на сябе ў бруднае люстэрка і выйшаў на калідор. Паўсюль кіпела праца, недзе крычалі, недзе ўшчувалі, недзе маўчалі так, што лепш бы з тых кабінэтаў чуўся крык. Я выйшаў міма дзяжурнага на ганак і глыбока ўдыхнуў паветра. Закурыў і павольна пайшоў па вуліцы туды, дзе былі ліхтары, людзі, сьмех, дзе шумеў горад М. Мой горад. Я вырашыў дайсьці пехам да свайго дому з мэмарыяльнай шыльдай. Мне не было куды сьпяшацца.

У кафэтэрыі нейкага гастраному я купіў два піражкі зь мясам і зьеў іх тут жа, каля касы, выціраючы пальцы аб паліто. Прайшоў па Кнорына да Дому кіно і па бульвары Талбухіна рушыў на праспэкт. Недзе там я ўпершыню сказаў Козьліку пра лёгкасьць. Працытаваў яму Імрэ фон Штукара — але не сказаў, што гэта цытата. Мне хацелася, каб ён думаў, што гэтыя прыгожыя словы напісаў я. На паперы. Ад рукі. Так, як я ўмею і люблю.

На бульвары было даволі шмат людзей — у горадзе пацяплела, лаўкі былі занятыя моладзьдзю, прыкладна Козьлікавага ўзросту. Я чуў урыўкі іх размоваў — не, Козьліка на іхным месцы я ўявіць ня мог. Козьлік быў не такі. Гэтыя былі цяжкія, падуладныя зямлі, на якой ім собіла нарадзіцца. Яны жылі паводле законаў яе прыцягненьня, слухалі яе і ступалі на яе ўпэўнена, бо ведалі, што яна будзе іх насіць яшчэ доўга, пакуль ня стоміцца. А Козьлік быў як слова, напісанае на паперы. Яны зьнікнуць, а Козьлік застанецца.

Да мяне раптам падбег сабака. Высокі, ладны паляўнічы сабака ў бліскучым ашыйніку. Я інстынктыўна адхіснуўся, схапіўшыся за край лавачкі. А ягоная гаспадыня ўжо бегла мне насустрач.

“Карлотта! — крыкнула яна. — Фу! Фу. Ко мне!”

Я прысеў на лавачку і закурыў. Сучка тыцкалася мне ў калені вострай пысай, азіралася на гаспадыню, але не сьпяшалася пакінуць мяне ў спакоі. Я паглядзеў у сабачыя вочы, мне было цікава, ці можна пабачыць у іх нешта, што сьведчыла б пра натуральную патрэбу сабакі ў падпарадкаваньні. Але я так і ня змог нічога ў іх прачытаць. Нібы гэта была кніга на зусім іншай мове.