“Я пайду пакуру”, — мне трэба было застацца сам-насам з сабой. — Еж свае мазгі, я хутка...”

“Зьбіраеце яму пазваніць?”

“Зьбіраюся яго забіць”.

“Можа, ня трэба? Ён жа проста Козьлік”.

“Проста здраднік”.

Форнаталь, блін. Форнаталь! Казьліканта! Я выкурыў адну цыгарэту, другую, трэцюю і адчуваў, што цьверазею, а ўнутры расьце млосьць і чорная, з махнатымі тоўстымі сьцяблінамі, пякучая і ачмуральная злыбяда. Яна налівалася атрутай, яна цягнула свае цяжкія лісты праз увесь горад, навісаючы над праспэктам, яна распасьцерлася ажно да поўначы майго вялікага гораду, яна захінула сваім чорным ценем шматпавярховік у цёмным мікрараёне, яна ведала, што шукаць у гэтым лябірынце аднолькавых кватэраў. Стварэньне, якое мела назву “Паганы Козьлік”, малое і ўбогае стварэньне, якое кінула мне выклік. Форнаталь.

Я яму пакажу форнаталь.

Я вярнуўся і разьвітаўся з Каштанкай, якая адказала мне нейкай сваёй афрыканскай прымаўкай.

“Дашлі мне ўсё па гэтым форнаталі...”

“Добра, — з гатовасьцю пагадзілася Каштанка. — Але я хацела вас папрасіць, каб вы ня надта балюча яго забілі, ОО. Проста я думаю, што...”

Але я ўжо ня слухаў, што яна там шчабеча. Я ўжо ведаў, што я зраблю. Я ўжо рыхтаваў суд. Першы судовы працэс на мове бальбута.

Каштанка паабяцала нічога не расказваць гэтаму здрадніку, і я ёй верыў. Ну так, дзеўка — але яна не такая, як усе, яна ўмее захоўваць таямніцы. Але і пра сваю ідэю я ёй таксама нічога не сказаў. Ці мала што ёй у галованьку стукне. Празь некалькі дзён яна і Козьлік атрымалі ад мяне ліст, цалкам прысьвечаны бальбуце — і толькі ў самым канцы, нібы незнарок, я напісаў, што чакаю іх у сябе другога красавіка. Роўна а сёмай. А затым я напісаў Буню, які таксама атрымаў ад мяне інструкцыі. Буня быў запрошаны ў маю рэзыдэнцыю на шэсьць вечара.

Заставалася толькі чакаць.

***

Першым прыйшоў Козьлік. Імкнучыся нічым сябе ня выдаць, я зрэдзьчас пазіраў на яго, спрабуючы знайсьці ў ягоным барадатым, кепска прамаляваным твары прыкметы здрадніка. Але ён выглядаў як заўжды. Толькі прышчоў паболела. У сакавіку на пысах маладога пакаленьня вылазяць цэлыя калёніі прышчоў, а нам цярпі. Цярпі і адводзь вочы ад гэтай брыдоты.

Я цябе самога выцісну, як прышч. Прышч на прыгожым твары маёй мовы. Козьлік-муёзьлік, кароль форнаталю, закаханы шэксьпірчык. Мала не падасца. Гэта будзе твой апошні вечар. Апошні вечар на высьпе Бальбуты.

Захаканы шэксьпірчык ляжаў на падлозе і чытаў мае кніжкі. І толькі па тым, як падрыгвала яго шыя, па тым, як чырванелі шчокі, было зразумела, што ён чакае званка ў дамафон. Чакае, што зараз прыйдзе яна...

“Кагда! Ана!” — успомніў я “Госьцю з будучыні”. Фільм з тых самых часоў, калі я, лежачы на падлозе зь сябрукамі, выразаў з паперы фігуркі салдатаў, купцоў, чарадзеяў і аголеных жанчын. І чытаў “Словарь юного филолога” з халвой упрыкуску.

“А говорил, романтик...”

Я ўсьміхнуўся.

“Піва?” — прапанаваў я Козьліку, ведаючы, што хачу выканаць ягонае апошняе жаданьне. А ён, дурнічка, ні пра што не здагадваўся.

Каштанка прыйшла роўна празь дзесяць хвілін. Можа, яны нават разам прыехалі да майго дому з мэмарыяльнай шыльдай на баку. А потым Козьлік сказаў на сваім форнаталі: “Спачатку зайду я, каб Алег Алегавіч ні пра што не здагадаўся. А ты празь дзесяць хвілін пазвоніш”. І Каштанка пагадзілася, гледзячы на яго сваімі нявіннымі вачыма. Пэўне, так і было. У мяне ўжо не было сумневаў. Ні ў чым не было сумневаў.

Каштанка села на мой ложак. Зьвесіла ногі так, каб яны апынуліся ад Козьліка блізка-блізка. Каб дражнілі яго, дражнілі і не давалі яму адчуць небясьпеку.

“Я думаю, бальбуце патрэбная перазагрузка”, — сказаў я змрочна.

Козьлік замахаў рукамі:

“Гэтага я і баяўся! Вось паверце, я так і думаў, што аднойчы гэта пачую. Не! Бальбута ўжо жыве, яна ўбіраецца ў сілу, я ўжо думаю толькі на ёй! Перазагрузка яе заб’е. Ёй трэба даць разьвівацца самой...”

Я спыніў ягоныя рытуальныя выгукі ўладным рухам рукі.

Аднымі вачыма я ўсталяваў маўчаньне ў гэтай цёмнай,

задымленай,

здымнай

аднапакаёўцы,

у горадзе М.,

у доме з мэмарыяльнай дошкай,

у часы ўсеагульнага мораку.

Каштанка сядзела на ложку. Козьлік паўляжаў каля маіх ног. Большую частку дывана займаў нізкі журнальны стол, шчодра лякіраваны, карычневы, на якім я расставіў пачастунак: разагрэтую піцу, зэфір, накрышаную шакалядку, піва, віно і гарбату, ды яшчэ поўную скрыню марозіва колеру жаночай пудры.

“Мае даражэнькія бальбутане, — сказаў я і ўсьміхнуўся. — Нас робіцца ўсё болей. Дазвольце прадставіць вашага блуднага брата па бальбуце. Вольнага і шчасьлівага!”

Я махнуў рукой і наліў сабе віна. Але Буня не зьяўляўся. Козьлік і Каштанка, здаецца, не зразумелі, у чым рэч — замест таго, каб азірацца па баках, яны сачылі за маім ротам. Быццам іхны блудны брат па бальбуце мусіў выскачыць адтуль. Прыдурак, дзе ж ён падзеўся?

“Вось жа, вольны і шчасьлівы Буня!” — раздражнёна выгукнуў я, намагаючыся ўратаваць гэты тэатр.

Буня выйшаў з калідору і стаў у дзьвярах. Я доўга вучыў яго, што ён павінен прамовіць у гэтую хвіліну, але, відаць, ад хваляваньня ён забыўся тэкст.

Козьлік і Каштанка прысунуліся адно да аднаго. А казала, ніякай любові.

“Што ён тут робіць? — Каштанка схапілася за скроні. — Што тут робіць гэтая марская сьвінка?”

І тады Буня ўспомніў. Заікаючыся і блытаючыся ў словах, абсалютна ігнаруючы ўсе выдуманыя мной высакародныя -utima, ён тым ня менш павітаўся з маімі бальбутанамі і апісаў ім сваю кранальную гісторыю.

Козьлік ня верыў сваім вушам.

“Гэтага ня можа быць, — сказаў ён. — Гэта сон. Або гэта сон, або вы геній”.

Апошняе было сказана мне. Чортаў хлус. Хлус, паскуда і здраднік.

“Віншуем, Буня, цяпер ты — адзін з нас, — прамовіў я так урачыста, як толькі мог. — Я думаю, усе мы дапаможам табе авалодаць бальбутай так, каб ты змог ачысьціцца ад шалупіньня так званых жывых моваў і здолеў спаўна нацешыцца прыгажосьцю і свабодай канлангу...”

Буня падсунуў пад свой азадак прынесены з кухні зэдлік і сеў каля дзьвярэй, што вялі ў калідор. Козьлік і Каштанка глядзелі на яго з кепска схаванай непрыязнасьцю.

“Я ўсё яшчэ ня веру, — сказаў Козьлік. — Я хутчэй паверу, што Каштанка прамяняе марозіва на чабурэк, чым...”

“Нас было трое, — перапыніў я ягоную балбатню. — Прашу зьвярнуць увагу на арытмэтыку. Нас было трое, і нас застаецца трое. Ставячы сёньня плюс, я стаўлю і мінус...”

Каштанка пачала здагадвацца, у чым рэч, і зь цікавасьцю назірала за Козьлікам. Яна нават зручней уладкавалася на маім ложку. Ёй пачынаў падабацца мой спэктакль.

“Я...” — сказаў Буня на бальбуце і замаўчаў. Усе міжволі ўсьміхнуліся. Козьлік — трохі трывожна. Адчуў, казёл, скурай, куды вецер дзьме.

“Мой Козьліку, — зьвярнуўся я да яго ласкава. — Ты быў першы, каго я навучыў бальбуце. На жаль, надышоў момант яе забыць. Так выйшла, што гэты момант прыйшоў толькі для цябе”.

“Як для мяне?” — усклікнуў Козьлік, падско­чыўшы з дывана. Ён абвёў вачыма мяне, Каштанку, Буню, і ягоныя вочы зноў вярнуліся да маіх — злых, бязьлітасных і ўладных.

“Мой Козьліку, — сказаў я. — Ты мне здрадзіў. І мусіш адказаць за свой учынак”.

Я прамовіў усё гэта на чысьцюткім форнаталі. Нават сам ягоны стваральнік ня мог бы сказаць чысьцей. Нейкім заднім розумам я адзначыў сам для сябе, што выйшла складна. Мілагучны гэты ягоны форнаталь, нічога ня скажаш, пахваліў я Козьліка ў думках. Здольны быў вучань. Разумнае казьляня.

Козьлік ускочыў і сьціснуў кулакі. Ён пераво­дзіў позірк то на мяне, то на Каштанку, і толькі на Буню ён не глядзеў, нібы яго не існавала ў гэтым паўцёмным пакоі, дзе я вяршыў свой строгі і справядлівы суд.

“Як стваральнік бальбуты я выганяю цябе зь яе нябачнай выспы”, — сказаў я цьвёрда, бязь ценю ўсьмешкі. Спачатку на форнаталі, а потым на бальбуце, паўтарыўшы ўсё гэта яшчэ больш грозна:

“Як стваральнік бальбуты я выганяю цябе з нашай нябачнай выспы”.

І тады з маленькіх вачэй Козьліка пасыпаліся маленькія казьліныя сьлёзы. Каштанка глядзела на іх, як заварожаная. Нешта спрабаваў прамэ­каць каля дзьвярэй Буня, падымаў і апускаў руку, як цацачны мядзьведзь.

“Паеж на дарожку, — пяшчотна сказаў я, паказ­ваючы на свой каралеўскі стол. — А потым ідзі і не вяртайся. Але спачатку скажы хоць нешта ў сваё апраўданьне”.

Козьлік набіраў паветра ў свае кволыя грудзі, трос барадой, але так і не сказаў ні слова. Я падумаў, яго зараз разарве. А можа, ён насамрэч быў ніякім ня Козьлікам, а паветраным шарыкам, балёнікам, які...

“Давай, Козьлік, скажы”, — настойліва і строга сказаў я, каб яго падахвоціць. Хоць мне было ўжо зусім не цікава, што ён скажа.

“Што ж мне рабіць?” — ціха спытаў Козьлік, зьвяртаючыся ўжо толькі да мяне. Да мяне аднаго — да таго, хто вырашыў ягоны лёс.

“Паехаць дамоў, да сваіх бацькоў, добра вучыцца і ўсё забыць, — адказаў я абыякава. — Ведаеш, як забываюць мову? Спачатку забываюцца асобныя словы. Потым граматыка ў галаве захінаецца туманам, і ты ўжо ходзіш па мове навобмацак, яшчэ ўгадваючы нейкія абрысы, яшчэ памятаючы разьмяшчэньне аб’ектаў, спадзеючыся на інтуіцыю, на кантэкст. Затым ты ўжо проста блукаеш у цемры. А потым нехта ўключае сьвятло — і мова, якую ты ведаў, падаецца табе проста сном. Вядома, зусім забыць мову немагчыма. Застануцца нейкія ашмоткі, няясныя згадкі, раптоўныя асацыяцыі. Але гаварыць ты больш ня зможаш. Ды і з кім? Бальбута не даруе здраднікам”.

“Але... — Козьлік выслухаў мяне ўважліва, такі бледны, якім я яго ніколі ня бачыў. — Але што мне цяпер рабіць?”

Вось дурань.

“Для каго я толькі што выпінаўся, га, Козьліку?”

“Але я... — ён плакаў і глядзеў мне ў вочы. — Я ня ведаю, што мне рабіць. Я не змагу без бальбуты. Вы, бальбута, Каштанка... Гэта ўсё, што ў мяне ёсьць”.