Заўтра. Заўтра. Праз тыдзень у Гамбургу я зраблю найважнейшае ў сваім жыцьці. А сёньня схаваю гэты ліст у слоік, а слоік закапаю пад вялікі камень, што можна пабачыць з акна, калі высу­нуць галаву. За каменем канал, за каналам сквэр. За сквэрам мікрараён. Каля пад’езду мужыкі ­п’юць чарніла з рыльца. Божа. Я бачу ўсё гэта апошні раз. Бо заўтра...

Ужо заўтра.

Я пішу гэтае пасланьне на мове, якой мяне навучыла адна дзяўчына ў летніку. Бальбута. Лета. Дзяўчына. Яна абсалютна звар’яцелая — і гэтым яна мне падабаецца. У летніку мы хаваліся зь ёй у лесе і яна ела камяні. Можаце мне ня верыць, але яна ела. Маленькія глытала, а вялікія драбніла сваімі дзіўнымі, няроўнымі зубамі. “Гэта каб мяне ня зьнёс вецер”, — жартавала яна. Мы ліставаліся некалькі месяцаў, пісалі адно аднаму на бальбуце. Яна адзіная, каму я паказваў нешта сваё. А цяпер яна прапала. Апошні чытач. То бок чытачка. Тым лепш. Цяжка было б застацца там, у краіне маёй мары, ведаючы, што пакінуў тут каханьне. І апошняга чытача.

Здаецца, яны вяртаюцца. Я чую, як паварочваецца ключ. Чую, як яны тупаюць, нібыта ногі ў іх з каменьня. Яны думаюць, што я сабраў чамадан. Трэба сканчаць. Цікава, хто і калі знойдзе маё пасланьне. Гэтую маю капсулу часу. І кім буду я, калі гэты слоік з маім лістом аднойчы вызірне з-пад каменя.

Усё, бывайце. Яны ідуць.

Заўтра.

Хутчэй бы гэтае чортава заўтра”.

Тэрэзіюс Скіма дачытаў ліст і склаў яго так, як звыкся гэты аркушык — утрая. Ліст зноў ляжаў перад ім, нібы некрануты. Можна было пакласьці яго ў бутэльку, якая стаяла перад Скімам, пустую бу­тэльку з-пад віна, якое ён выпіў, каб не захварэць.

“Ён так і не наважыўся”, — сказаў маркотны ­голас.

“Хто? Гэты Віктар Баўм?”

“Так, — ягоны гід зноў стаяў каля акна, Скіма ўжо і забыцца пасьпеў пра яго існаваньне. — У нядзелю, у шаснаццаць гадзін пятнаццаць хвілін, калі кіраўнік іхнай групы пачаў ужо нэрвавацца, Віктар Баўм зьявіўся на Ратгаўсмаркт у Гамбургу і сеў на сваё месца ў аўтобусе. У панядзелак увечары ўсе зь іхнай групы ўжо былі дома. Бацькі нічога не сказалі сыну, але, канечне, былі зьдзіўленыя, што ён не прывёз ім ніякіх падарункаў. Ніводнага сувэніра. Толькі кніжкі. Кніжкі на замежных мовах. Поўны чамадан кніжак. Нават чакалядкі не прывёз. І яечны лікёр для мамы таксама не купіў. А яна прасіла. Яны ўсёй сям’ёй сьпіс складалі”.

“А далей?”

“А далей нічога. Віктар Баўм так ніколі больш і ня трапіў за мяжу. Ён пайшоў у войска, так настаяла сям’я. А потым прыйшоў ужо іншым чалавекам. Замкнёным, маўклівым і... Пра такіх кажуць: трохі таго. Мо да бабкі зьезьдзім, пыталася маці, як у дзяцінстве? Але дарослага чалавека да бабкі не зацягнеш. Ды яшчэ ўчорашняга салдата.

Ён пайшоў працаваць на завод, перакладчыкам. Ажаніўся, але жонка яго кінула. Дзяцей не было, на шчасьце. У выходныя ён езьдзіў на дачу, пад Калодзішчамі. І нешта там усё пісаў. Пісаў і нікому не паказваў. Аднойчы яго знайшлі мёртвым на дачы, побач з пустой бутэлькай таннага віна. Стрыечная сястра, калі яны з мужам чысьцілі гарышча, знайшла там кучу пісаніны. І ўсё ад рукі. Ды на замежных мовах. А яшчэ там было пер’е. Папера і пер’е, старыя сшыткі і шызоідныя тэксты, прачытаць якія нармальнаму чалавеку было не пад сілу. Тэксты пра тую Эўропу, якую ён прыдумаў, каб не звар’яцець. Пра Эўропу, вычытаную ім са старых кніг. Але каму ў той час была цікавая нечая графаманія. І сястра з мужам спалілі ўсё гэта ўвосень, увесь гэты так ніколі не надрукаваны архіў, разам са старым рызьзём. А потым — потым пачалася вайна”.

“І ўсё ж... Нейкі сьлед жа застаўся. Можна было б пагаварыць з той сястрой? Ня веру, што яна не зазірала ў яго паперы. Нам патрэбная сястра. У архіве мае быць яе адрас”.

“Яна таксама памерла”.

“А муж сястры?”

“Памёр”.

“Можа быць, суседзі...”

Скіма сьціснуў ліст у далонях.

Сабака брэша. Караван ідзе. Які караван? Што я такое вярзу?

“Трэба знайсьці дзяцей сястры. Так бывае. Усё спалілі, а адзін сшытак цудам ацалеў...”

“Хіба ты яшчэ не зразумеў, Скіма?” — ягоны гід падышоў да стала і паклаў руку Скіму на плячо.

За акном згушчалася сіняя цемра, хоць у Менску была толькі чацьвертая папаўдні. Унізе, пад чорнымі, урачыстымі ялінамі, скрыпеў сьнег — нехта выгульваў там сабаку, і цішыню вуліцы рваў на шматкі разьюшаны брэх.

“Востабэзагестэрнін, — сказаў Скіма. — Тады яго яшчэ ня вынайшлі. Найлепшае абязбольнае”.

“Толькі ў 2054 адкрыюць, што востабэзагестэрнін у спалучэньні з алькаголем мае пабочны эфэкт, — нягучна адгукнуўся ягоны гід. — Навязьлівыя слыхавыя галюцынацыі. Чалавецтва зжарэ сотні мільярдаў гэтых маленькіх жоўтых таблетак, пакуль нейкі батанік не адкрые іхную шкоду і іх не забароняць. У сотнях мільёнаў галоваў раптам настане цішыня”.

“Але мы гэтага не засьпеем, так? — Скіма пстрыкнуў электрычным чайнікам. — Сабакі. Ён іх чуў. Ня мог ня чуць. Вось чорт, які дубак. Я б выпіў яшчэ гэтай паскуднай кавы”.

“Скіма!”

“Што?”

“Хіба ты ня бачыш?”

Чайнік маўчаў. Ды й ня чайнік гэта быў ужо — а проста нейкі Прадмет, гладкі і голы, як камень. Пакой пакрысе пачынаў страчваць форму. Вось ужо і канапы няма. Замест яе толькі палоска сьвятла — але і яна рассыпаецца зьнічкамі, пакінуўшы на падлозе толькі чатыры бессэнсоўныя ножкі. І гід абхоплівае галаву рукамі, і вось ужо ў пакоі халодны туман, і не разабраць, адкуль гучыць голас.

“Нам трэба вяртацца, Скіма. Пакаёўка ўжо выключыла сьвятло ў калідоры і паехала дамоў. На рэцэпцыі Бюхман задрамаў перад кампутарам і бачыць свае чырвоныя сны. Пчолы і ружы, Скіма. Мулатка ўжо стаіць на беразе акіяну. Табе заўтра рана падымацца на працу. Каты ўважліва со­чаць за тым, як на маніторы скачуць чорна-белыя цені. У бэрлінскім небе нехта працёр поўню. Не­дзе плёскае вада. Тэлефон зазвоніць у адзінаццаць пятнаццаць. Розэнгартэн чакае”.

Тэрэзіюс Скіма падышоў да люстэрка і ўключыў таршэр. На ягоным падбародзьдзі пачала ўжо прабівацца шчэць. А ягоныя каты ўжо аб’еліся сухім кормам. Што ж. Ён мае рацыю.

Яны выйшлі ў калідор, поўны шумных людзей і гераічных карцін, якія немаведама чаму разьвесілі на сьценах.

“Не туда!” — крыкнула са сьмехам нейкая жанчына, прымусіўшы Тэрэзіюса Скіму азірнуцца, але яна зьвярталася зусім не да іх. Яна наогул іх ня бачыла. Бо ніякага Скімы не было. Толькі карціны і пальмы. Пальмы і дзьверы. Зіма за вокнамі і гу­дзеньне лямпаў над іх галовамі.

Моўчкі чакаючы ліфт, яны ледзь не ўзяліся за рукі, але паглядзелі адзін на аднаго — і перадумалі.

2016–2017,

Парыж-Вісьбю-Менск-Кіеў-Бэроўн-Кашчэлічы

Бальбута

Граматыка і слоўнік

Варыянт Каштанкі.

Пад рэдакцыяй

Наталі фон Штайнфрэсэр

Дзесяць простых і канчатковых правіл мовы бальбута

Правіла першае.

Усе назоўнікі ў адзіночным ліку маюць канчатак -uta.

Пры зьмяненьні -utima.

На u у гэтых канчатках заўжды падае націск. У іншых словах — заўжды на перадапошні склад.

Прыклады: o balbuta. Гэта мова. Размаўляй на бальбуце! Balbu balbutima!

Правіла другое.

У множным ліку назоўнікі маюць канчатак -utika.

Пры зьмяненьні яны набываюць канчатак -utikama.

На u у гэтых канчатках заўжды падае націск.

Прыклады: o sutika. Гэта людзі. Balbuta sutikama. Мова людзей.

Правіла трэцяе.

Усе дзеясловы маюць канчатак -uzu і не спрагаюцца.

Імпэратыў утвараецца адсячэньнем -uzu.

Прыклады: suta kusuzu. Чалавек есьць. Suta kusuzu trudutima. Чалавек есьць камень. Kusu du! Еж давай!

Правіла чацьвертае.

Усе прыметнікі маюць канчатак -oje.

Дзеепрыметнікі і прыслоўі: -oju.

Прыметнікі не зьмяняюцца.

Прыклады: truduta trudoje. Камень цьвёрды. Trudoju kusuzu trudutima. Цяжка есьці камень.

Правіла пятае.

Мінулы час дзеяслова ўтвараецца з дапамогай часьціцы bim.

Будучы час дзеяслова ўтвараецца з дапамогай часьціцы bu.

Умоўны лад дзеяслова ўтвараецца з дапамогай часьціцы bif.

Прыклады: au bim kusuzu trudutima. Я еў камень. Tau bu kusuzu trudutima. Ты будзеш есьці камень. Nau bif kusuzu trudutima. Ён паеў бы камень.

Правіла шостае.

У бальбуце няма гукаў “ж, “ш”, “ч”, “ц”.

Усе астатнія вымаўляюцца так, як пішуцца. “Л” заўжды мяккі.

Іншых правілаў няма. Balbu akkou tau aluzu. Гавары як хочаш.

Правіла сёмае.

Бальбута пазьбягае катэгарычных ацэнак і ўстойлівых выразаў. У бальбуце няма асобнага слова для панятку “правільны” і панятку “самы”, няма словаў “мы”, “вы” або “яны”. Калі яны ўсё ж спатрэбяцца, іх сэнс можна перадаць іншымі словамі. Бальбута матывуе нас быць вольнымі, незалежнымі, самадастатковымі творчымі асобамі.

Kalau tau neimatuzu balbutima, fu nau. Калі ты ня маеш слова, ствары яго.

Onk balbaln bim fuzu sabau god — da bim takuzu nau laputko. Адзін бальбутанін майстраваў сабе бога — а палучыўся коцік.

Правіла восьмае.

Бальбута прынцыпова не герархічная. Яна нікога ня ставіць вышэй ці ніжэй і прапануе для аднаго слова шырокі спэктр значэньняў.

Напрыклад, слова suta можа значыць і мужчыну, і жанчыну, і дзіця, і рыбу, і тыгра, і матылька. І нават часам расьліну. Каб удакладніць, трэба стварыць кантэкст.

Правіла дзявятае.

Бальбута мае памяншальны суфікс для назоўнікаў: -utko.

Словы з памяншальным суфіксам не зьмяняюцца.

Прыклады: kusu trudutko! Зьеш каменьчык! O tajnoje balbutko. Гэта прыгожы каменьчык. Aleh balbuzu akkou psautko. Алег брэша, як сабачка.

Правіла дзясятае і апошняе.

Гэтыя тры прыгожыя суфіксы дапамагаюць перадаваць важныя значэньні.

Суфікс занятку або працы: -aln для мужчын і -alinga для жанчын.

Ён дадаецца да асновы дзеяслова і зьмяняецца паводле Правіла першага.

Прыклады: kartaln nebalbuzu, nau bim kusuzu trudutima. Чытач маўчыць, ён праглынуў камень. Gajalinga balbuzu, au psauta. Доктарка кажа, што я сабака.