Ніводзін з гэтых вясёлых людзей, якія напаўнялі кнігарню сваімі перабольшана жывымі галасамі, не запытаўся, хто яны. Магчыма, гэта былі знаёмыя Ёна — але Ён ні з кім не павітаўся, нікому не паціснуў рукі. Ён проста стаяў на фоне рознакаляровых кніжных паліц і глядзеў на Скіму — не адрываючыся, сур’ёзна і сумна.

“Я ня думаў, што ў Райху людзі могуць гаварыць так гучна”, — сказаў Скіма, проста каб нешта сказаць.

“Райх... — зноў адгукнуўся Ён. — Дас Райх. Скіма, адзіныя імпэрыі, якія тут ёсьць, гэта “Империя обоев” и “Империя вкуса”... Гаварыць? Так, яны могуць”.

“Што яны яшчэ могуць? — спытаў Скіма. — Я бачу, што ты ведаеш пра іх усё. Як і пра мяне. Тады пакажы мне, на што яны яшчэ здольныя. Скамандуй ім. Сваім малпам”.

Ён змрочна ўсьміхнуўся.

“Ты і праўда паверыў, недзе на сярэдзіне твайго падарожжа, што пастаялец з “Розэнгартэну” зрабіўся такі малы, што змог сесьці на гусака і ўцячы за мяжу? — спытаў Ён, і пад ягонымі ботамі ўсё цямней і цямней рабілася лужына ад набранага ў рабрыстыя падэшвы сьнегу. — Але скажы мне, Скіма, чаму ты нават не дапусьціў такой магчымасьці, што на гісторыю пастаяльца можна зірнуць зь іншага боку?”

“Зь якога?”

“Што, калі гэта не пастаялец ацалеў пасьля палёту, пакінуўшы сабе на памяць пяро? А гусак зрабіўся чалавекам — і апошняе пяро, якое нагадвала яму пра яго птушынае паходжаньне, захаваў у якасьці талісмана?”

Скіма скрывіўся і зноў пачаў шукаць на твары сваю бародку. Але гэта быў ужо ня Скіма. Зусім іншы чалавек, з чужым імем і чужымі памылкамі, стаяў цяпер пасярод кнігарні, дзе не было нівод­най кнігі на зразумелай яму мове.

“Сядых, — сказаў Скіма. — Спадзяюся, мы ўжо блізка?”

“Ты зусім ня п’еш, — пахітаў галавой Ён і апусьціў капюшон. — Добра, хадзем. Нас чакаюць”.

Яны зноў выйшлі на мароз і доўга (Скіму здавалася, бясконца доўга) крочылі ўздоўж цаглянай сьцяны. Перайшлі вуліцу — сапсаваны сьветлафор адчайна і эпілептычна міргаў, нібы сыгналячы Скіму: ня дай абвесьці сябе вакол пальца, іншаземец. А потым быў трамвай — і Скіма адвярнуўся да пакрытага старажытным жывапісам шкла, на якім мясцовыя жыхары пакідалі выедзеныя іхнымі цёп­лымі дыханьнямі круглыя прасьветы.

Гэты шматвокі трамвай з бразгатам нёс іх па горадзе Мінску, заходняй сталіцы Райху — і Скіму ўсё менш падабалася прывезенае ім з далёкіх, такіх далёкіх, цяпер ужо амаль няісных краёў ­слова.

Вуліца Сядых была вузкая і засаджаная высокімі сучаснымі дамамі. Ён патлумачыў, што раней тут быў нешырокі, але цяністы сквэр, і на беразе каналу загаралі людзі, а з моста дзеці кідалі ў зялёную, застылую ваду трэскі і паперкі. Але гораду не хапала месца. Як і паўсюль, горад патрабаваў прасторы — каб запоўніць яе і аглушыць матэрыяй пусты краявід.

“А тут стаяў камень”, — стомлена сказаў Ён і прысеў на жалезную агароджу.

Тут.

Там, дзе акуратна падмецены асфальт упіраўся ў сьцяну. Скіма падняў галаву — з акна дому проста над ім высоўвалася галава і тупа ўзіралася ў шумную вуліцу.

“Што ты будзеш рабіць, Скіма?”

Тэрэзіюс Скіма абмацаў сьцяну рукамі. Ён думаў, што галава там, наверсе, зусім блізка, неяк адрэагуе на гэты замах — але галава ўсё гэтак жа працягвала вывучаць знаёмую ёй да драбніцаў шумную вуліцу.

“Сядых, Скіма. Ся-дых. Сіадыч штрасэ. Тое месца, да якога ты так імкнуўся”.

Скіма ўсьміхнуўся і расшпіліў куртку.

“Сядых. Вада сышла. Камень быў вырваны зь зямлі, як зуб. Што ты будзеш рабіць, Скіма?”

“Чытаць”.

“Чытаць? Што? Старыя кнігі?”

“Старое сеціва”, — сказаў Скіма.

Ён нібы чакаў гэтага пытаньня — і вось у руках у Скімы немаведама адкуль узяўся шэры, пабіты пляншэт, і перад ягонымі вачыма стракацеў палоскамі архаічнага шрыфту архіў найстарэйшага гарадзкога сайту.

“Хто ты?” — спытаў Скіма, не падымаючы га­лавы.

“Гэта неістотна, Скіма. Чытай. Ты ж гэтага хацеў. Нас чакаюць”.

...

Тэрэзіюс Скіма знаходзіць год.

Тэрэзіюс Скіма знаходзіць дзень.

І вось ужо, быццам падземны грот,

Яму адкрываецца месца, дзе

Нібыта замок, што чакае ўзлом,

Вялікі камень карэньню назло

Дрыжыць і вывальваецца з гнязда.

“Пабеда, братва, валуну пізда!” —

Крычыць з кабіны бульдазэрыст,

Пад каменем слоік разьбіты, ліст

Паперы ў слоіку. “На, чытай”,

Сказаў брыгадзір і аддаў камусь.

Пра случай такой напісаў тутбай.

Es lebe mein Reich, квітней, Беларусь!

“Найдена

капсула

времени”.

Восем гадзінаў жыве навіна.

Праз восем гадзін другая нужна.

Вось адрас таго, хто забраў дамоў

Паперку са слоіка. Жыў, здароў,

Крыху пасівеў, ажаніўся, дом

Займеў на ўскраіне, вось і до.

Нашто парушаць чалавеку спакой?

Мы ўвойдзем празь сьцены, Тэрэзіюс, стой.

У цёмнай кладоўцы, пад пачкам газэт,

У папцы пажоўклай з кляймом “Педсовет”

Складзены грубай рукой утрая

Дзіўны лісток. На загнутых краях

Словы, што не змаглі прачытаць

Ні журналіст, ні гісторык, ні зяць,

Што за граніцай дыплём атрымаў.

Толькі даляры пайшлі дарма.

Найдена

капсула

времени.

***

“Дзіўна, — чытаў Тэрэзіюс Скіма, седзячы ў нумары гатэлю “Сорак гадоў Перамогі” і ўвесь час зазіраючы ў бальбута-ангельска слоўнік, які ляжаў справа ад гэтага старога, з загнутымі краямі, дзівам ацалелага аркуша. — Nekvaj. Дзіўна”.

Ён, адвярнуўшыся, прыслухоўваўся да вулічнага шуму. Ён, здавалася, не зважаў на Скімаў пераклад. Ну і чорт з табой, падумаў Скіма і пачаў чытаць спачатку, касавурачыся ў слоўнік.

“Шаноўныя нашча...” (закрэсьлена).

“людзі бу” (закрэсьлена).

Тэрэзіюс Скіма расправіў ліст на стале і прыціснуў яго ўказальным пальцам.

“Дзіўна.

І галава баліць — зусім недарэчы.

Так шмат хацелася напісаць, а цяпер, калі сяджу ў сваім пакоі, адзін (бацькі выправіліся ў краму, каб купіць мне ў дарогу кансэрваў — сьмешныя людзі, яны думаюць, што ў Нямеччыне нас ня будуць карміць) — цяпер пісаць зусім няма чаго. Дакладней кажучы, ёсьць — проста выбраць, што менавіта я хачу сказаць, так цяжка. Столькі ўсяго хочацца даверыць гэтаму лісту, які я адпраўлю ў будучыню, але што важна? А што не? Я ня ведаю.

Напэўна, гэта як з пахаваньнем. Са сьмерцю то бок. Так хочацца ведаць, што пра мяне скажуць, калі мяне ўжо ня будзе. А ня выйдзе. Або так. Або ніяк. Або жыві.

Што ж так баліць галава? Кожны дзень.

Заўтра. Ужо заўтра. Сёньня 20 траўня 2017 году, а ўжо заўтра бацькі адвязуць мяне да Акадэміі навук. А там аўтобус, які адвязе нас у Нямеччыну. На цэлы тыдзень. Тыдзень у іншай краіне, дзе ўсё ня так. Дзе так вольна дыхаецца. У краіне, пра якую я так шмат чытаў. Краіна з кніг, гэтых самых кніг, якія стаяць вось тут, на паліцы, над маёй галавой. Вось я руку працягваю і кранаю іхныя сьпінкі. І мне добра.

Мяне завуць Віктар Баўм. Мне сямнаццаць. Усе кажуць, што я яўрэй. Што гэта яўрэйскае прозьвішча. А я думаю, што я немец. Ну, хай сабе нямецкі яўрэй — што гэта зьмяняе? Я яшчэ ніколі ня быў за мяжой. Але я ведаю, што хачу жыць там. Хачу пачаць там усё спачатку. Мне ўжо так шмат, у кастрычніку будзе васямнацаць. Самы час кінуць усё і зьехаць. Назаўжды. У краіну вялікай літаратуры. Зьехаць і пісаць вершы. Вершы па-нямецку — і зрабіцца там знакамітым паэтам. Тут — душна. Тут — страшна. Тут няма каму чытаць і пісаць няма для каго. Не пісаць жа для гэтых пэнсіянэраў і не даказваць жа ім, што любая котка разумее ў паэзіі больш, чым яны ўсе. Я ўжо даўно чую, як мяне клічуць яны, кнігарні чужых гарадоў, якія, я спадзяюся, ужо пасьлязаўтра зробяцца маімі.

Спачатку мы будзем суткі ехаць — праз Польшчу. А потым тыдзень у Нямеччыне. Бэрлін, Ляйпцыг, Дрэздэн. Потым Баварыя: Мюнхен, там два дні. І потым, праз Франкфурт — у Кёльн. Нават ня верыцца, што пабачу ўсё гэта на свае вочы. Але я ўжо вырашыў, што гэта мой шанец. Шанец вырвацца.

Учора нам даслалі плян падарожжа. Кожнаму на электронную пошту. На сёмы дзень мы будзем у Гамбургу, з 14.00 да 16.00 у нас будзе вольны час, пахадзіць па крамах і купіць сувэніраў — і вось тады я скажу, што хачу пашвэндацца па кнігарнях. У прызначаны час мяне ня будзе каля аўтобуса. Яны, вядома, падымуць шум, але не адмяняць жа вяртаньне назад для цэлай групы. І яны зье­дуць. А я застануся.

Бацькі даюць мне з сабой сто эўра. Трыста я маю, наашчадзіў за год. Яшчэ сто мне падаравала на Новы год бабуля. У мяне будзе пяцьсот эўра. Я пайду на працу, як у фільме “Чужая скура”. Буду нелегалам. Буду нябачным, нячутным, празрыстым. Двайное жыцьцё. Што ж, я гатовы. Я гатовы нават мыць посуд і драіць прыбіральні, толькі б жыць там. Гатовы жыць у танных гатэлях — і пісаць, пісаць, пісаць. Усім назло напісаць тое, што тут ніколі ня будзе пачута. Нікім.

Ня ведаю, што яшчэ напісаць. Галава баліць. А пігулку я ўжо прыняў. Нават дзьве. А пад акном сабака так аглушальна брэша. А можа, і няма там сабакі. Можа, гэта кроў у скронях стукае. Маці кажа, што ў мяне ціск.

Напэўна, у такіх лістах трэба пісаць праўду. З будучыняй трэба быць шчырым. Капсула часу ня вытрымае хлусьні і выкрутасаў. Але любая казка важнейшая за ўсю праўду. Казка — корак маёй капсулы. Калі я мушу пісаць праўду, мне трэба ставіць тут кропку.

Божа мой. Чаму ж такая мігрэнь. І чаму ж я так дагэтуль люблю казкі. Гулівэр і Нільс, браты Грымы і Гаўф. У гэтым ёсьць нейкая паталёгія. Але я чытаю казкі і пішу вершы, і няма нічога, што захапляла б мяне больш, чаму я аддаваўся б з такой апантанасьцю. Часам я думаю: нашто мне Эўропа? Я яе ўжо выдумаў. Выдумаў, вычытаў, выразаў з паперы прачытаных кніг — і схаваў. Дадаісты, Набокаў, Паўнд, Стайн, Джойс, Вулф, Кафка, фон Штукар, Сыльвія Біч, Хадасевіч, Мандэльштам — і далей... Вось мая Эўропа.

Чытаць кнігі і пісаць. Пісаць і зноў чытаць. Раманы, эсэ, апавяданьні, poems and problems. Тады і пра галаву забываеш. І пра сьвет. І пра гэтую кватэру зь яе навяснымі ненавіснымі столямі і пліткай, дом, дзе я ніколі ня быў шчасьлівы. Дзе я пакінуў сваю галаву? У старых кнігах. Дзе я пакіну сваіх бацькоў і сваё мінулае? На Ратгаўсмаркт.