Я схаваў нажніцы ў кішэню, запхнуў паперу ў заплечнік і паехаў дахаты. Ужо падымаючыся ў ліфце, я адчуў, што нешта ня так. Маці плакала. Бацька паведаміў, што мая бабуля памерла. Я ня ведаў, што яму сказаць.

Празь некалькі тыдняў я атрымаў кучу грошай. Бабуліну хату ў прыватным сэктары прадалі, і ў мяне на руках было пяць тысяч даляраў.

А ўвечары мне пазванілі зь незнаёмага нумару і прапанавалі зьняць кватэру. Назвалі адрас і паклалі слухаўку. Не, я ня стаў ператэлефаноўваць, я не паставіўся да гэтага як да жарту, я не паспрабаваў выкінуць гэта з галавы. Мы ж не такія, праўда, Козьліку? Я бачыў сувязь паміж нажніцамі і гэтым званком. Мы вар’яты, Козьліку. І нашае вар’яцтва лёгкае, як папера. Там, дзе іншыя бачаць пагрозу — мы бачым цуд.

На другі дзень я паехаў па названым адрасе. На доме была мэмарыяльная шыльда ў гонар нейка­га партакрата. Я дагэтуль не магу запомніць, як яго імя. Дамафон не працаваў, дзьверы пад’езду былі разнасьцежаныя. Я пастаяў крыху, назіраючы за тым, як з пад’езду выходзяць людзі. Звычайныя людзі зь вечным падазрэньнем у вачах, людзі, у якіх ёсьць праблемы, якія нікуды не падзенуцца. Я падняўся на трэці паверх, знайшоў дзьверы бяз ну­мару, гэта была тая кватэра, пра якую мне сказа­лі па тэлефоне. У замку тырчаў ключ. Я павярнуў яго і ўвайшоў. Унутры было ўбога, але цалкам прымаль­на. Я пасядзеў за сталом, гледзячы ў акно. Патрэскваў лічыльнік каля дзьвярэй, стары, савецкі яшчэ. Бліскучая чорная афрыканская маска з пробкамі замест вачэй. Я распрануўся, лёг на ложак, заснуў, а потым прыйшла Верачка, і ўсё стала як цяпер.

Разумееш, Козьлік, я не хачу думаць пра тое, што адбылося. Я ведаю, што галоўнае — не шукаць тлумачэньняў. Я толькі пажартаваць магу, наконт нейкай нябеснай службы сацыяльнай дапамогі, якая выдзяляе штогод стыпэндыі для тых, хто, як я, прайграў. Каб мы не падохлі. Там, наверсе, цяпер відаць сацыял-дэмакраты пры ўладзе. Ці наогул камуністы. А заўтра ўсё можа быць ужо ня так. Я хачу, каб яны там, наверсе, пра мяне забыліся. Я ведаю, што калі пачну шукаць, у чым прычына, усё можа скончыцца. А можа і не. Нічога ні ад чога не залежыць, Козьлік. Усё проста так або інакш, няма ніякіх прычынна-выніковых сувязяў. Я жыву як жыву, паціху трачу грошы, якія атрымаў пасьля бабулінай сьмерці, і нічога не хачу загадваць наперад. Я разумею, што Верачка ад мяне чагосьці чакае. Можа, таго, што я адрамантую кватэру. Ці што пайду на працу. Ці што ўкладу грошы ў нейкі біз­нэс. Але іх ужо мала. Які там бізнэс... А можа, яна чакае, што я нічога ня буду рабіць. Я ня ведаю. Цяпер я думаю, што ўсё гэта: параза за паразай, страх, амбіцыі, барацьба за тое, каб выжываць, зьмяняцца, прыстасоўвацца, думкі пра самаспаленьне і ўся іншая фігня...”

Фігня — гэта я, вядома, не перакладаў. Так і сказаў: фігня. У атачэньні нетутэйшых, гарманічных бальбутыянскіх каўканьняў і патрэскваньняў “фіг­ня” прагучала такой какафоніяй, што Козьлік ажно ўздрыгнуў.

“...уся іншая фігня — усё гэта было для таго, каб аднойчы ўвечары я запарыў сабе кавы, сеў за стол і прыдумаў бальбуту”.

Ён паглядзеў на мяне пяшчотна, так спагадліва, як сын у вочы бацьку.

“Вось як бывае: спачатку выразаеш фігуркі з паперы і насяляеш імі імпэрыі ад плінтуса да плінтуса. Потым сам, як скамечаная фігурка, валяешся на чужых дыванах. Марыш, гарыш, астываеш, тухнеш, парахнееш, рассыпаешся. Высьвятляецца, усё, на што ты здольны, усё, для чаго гэта было, увесь сэнс папярэдняга жыцьця — няісная мова для цябе і нейкага хлопчыка-фрыка, мова, пра якую лепш нікому не расказваць, а асабліва тым, з кім жывеш, асабліва самым родным. Што, так і выглядае сэнс жыцьця?

Дык ці варта было так выпінацца? Ці варта было так мучыцца і марыць? Навошта былі гэтыя дваццаць гадоў? І навошта я табе ўсё гэта выдаў, пацан? Навошта прызнаўся?

Га, Козьліку?”

Я паглядзеў яму ў твар, намацваючы ў кішэні цыгарэты. Але цыгарэт не было, выпалі, відаць, пакуль я імчаў па праспэкце. Козьлік усьміхнуўся вінавата і выцягнуў перад сабой ногі ў кароткіх шортах, голыя, кароткія, натрэніраваныя:

“Прабачце, але... я амаль нічога не зразумеў. Ві­даць, доўга мне яшчэ вучыць бальбуту... Цяжкавата вось так, на слых... Асабліва калі так хутка гаварыць, як вы”.

Я паклаў руку яму на пухнатае калена. Мне было страшнавата, сорамна, дый ніз жывата зноў заныў. І ўсё ж я выказаўся — даўно я не гаварыў ні з кім так шчыра. Навокал і праўда паспакайнела. Цені сышлі далёка, да прыступак, у траве скакалі вавёркі: враки, враки, враки, вот Верочка услышит, вот уж она с работы вернется... Горад адсунуўся ад майго твару, шапка Дзяржцырку налезла на лоб вечароваму натоўпу, і ў фантане з голымі дзяўчатамі зноў зашумела вада. Бронзавы Лупака сутаргава зглынуў і выставіў наперад мяккае падбаро­дзьдзе. І ўсё ж нешта было ня так. Быццам Верачка і праўда чула, што я тут нагаварыў. Але яна даруе. Проста я зашмат выпіў. Ці замала.

Раптам я адчуў, што Верачка недзе блізка. Прыбраў руку з калена Козьліка і дастаў тэлефон. Шматзначна так дастаў, з намёкам. І адсунуўся ад Козьліка, на якісьці сантымэтар, але адсунуўся. Так, каб ён таксама нешта адчуў. Але той быў на сваёй хвалі.

“Я мала што зразумеў, — паўтарыў Козьлік, летуценна ўсьміхаючыся. — Але гэта было прыгожа. Як музыка. Я думаю... Я хацеў бы пачуць ваш аповед зноў. Напішыце мне сёньня ліст. Добра?”

7.

Вядома, я яму напісаў. Як заўжды, уначы. Напісаў, каб ён не прымаў блізка да сэрца тое, што я яму панарасказваў, што я проста выпіў лішняга, а алькаголь на мяне няправільна дзейнічае. На бальбуце мой ліст выглядаў дзікавата: як высьветлілася, гэтая мова ня надта добра пачуваецца ў апраўданьнях. Увесь час даводзіцца хаваць простыя словы за складанымі апісаньнямі таго, што хочаш сказаць, і ў выніку любое выказваньне нагадвае квяцісты падман. Вось і скажы пасьля гэтага, што бальбута — прымітыўны арганізм. І хоць ніхто мне такога пакуль што не казаў, я апантана ўвязаўся ў спрэчку з гэтым нікім. Бальбута раскручвалася, як спружына — ужо амаль без майго ўдзелу.

Зрэшты, я не для гэтага яе ствараў, ня дзеля апраўданьняў — проста лепш не ствараць такіх сытуацыяў, пераконваў я сябе. Трэба жыць так, як падказвае бальбута, а не наадварот. Ісьці за мовай, каб яна вывела да простасьці і шчырасьці.

Вядома, я напісаў Козьліку. А потым напісаў яму яшчэ і яшчэ. Ён адказваў практычна адразу ж — такое адчуваньне, што ён толькі тым у жыцьці і займаўся цяпер, што чакаў маіх паведамленьняў і кідаўся пісаць адказы. Неяк мы зноў сустрэліся і доўга гулялі каля Белай Вежы, абмяркоўваючы нашую бальбуту і прыкладваючы яе да самых розных рэчаў і зьяваў, кумекаючы ды камечачы яе просты і адначасова такі складаны слоўнік. Часам мы сьмяяліся, разыгрываючы сцэнкі: напрыклад, візыт бальбутаніна ў раённую паліклініку, або прамова Лукашэнкі на бальбуце ў Дзень работніка жыльлёва-камунальнай гаспадаркі. Часам спыняліся і ўзрушана чыталі адзін аднаму вершы на бальбуце — пераклады любімых паэтаў. Часам прыкідваліся турыстамі з Бальбуты, заходзі­лі ў паўпус­тую краму і пачыналі прыцэньвацца да якіх-­не­будзь зьвяроў з саломкі, балбочачы па-свойму. Нам верылі. Нязьменна верылі. Цярпліва тлумачылі, пакутліва ўспаміналі ангельскую, рабілі знакі пашаны — і амаль ніхто так і не спытаўся, адкуль мы. Легкаверныя belarusutika, як жа мала вы ведаеце пра сьвет, пра тых, хто жыве сярод вас, і якую ж хваравітую балючую павагу маеце да ўсяго чу­жога.

Лета мінула, выгарала, выкіпела, прабулькала ў такой вось бальбуце, гэтым імклівым летам Козьлік упершыню нікуды не паехаў. Мы так і праседзелі ў горадзе, прывучаючы яго да гукаў новае мовы. З чырвонага радка пачалася восень — і вось у нейкі цёплы дзень мы з Козьлікам пайшлі па праспэкце, захоплена разважаючы пра слоўнік. Карані бальбуты, злучаныя ў мностве камбінацый, давалі нам такую прастору для дзейнасьці, што мы вырашылі падзяліць нашую працу і распраектаваць яе на некалькі гадоў. Козьлік браў на сябе распрацоўку лексыкі мэдычнай, транспартнай, юрыдычнай, сельскагаспадарчай, эканамічнай і спартовай. Я — лінгвістыку, гісторыю, палітыку, кулінарыю, мэдыі і мастацтва. Літаратуру ніхто не хацеў аддаваць — і мы вырашылі займацца ёй разам. Перад намі адкрываліся такія пэрспэктывы, такія бяскрайнія палі для экспэрымэнтаў, што мы не зьвярталі ўвагі на тое, дзе мы і хто мы. Мы нават дарогу некалькі разоў на чырвонае сьвятло перайшлі, учынак для вышкаленага Менску нечуваны, але нам пашанцавала, ніхто нас не спыніў і ніхто не размазаў па асфальце. Узбуджана махаючы рукамі, мы дайшлі да станцыі мэтро “Маскоўская” і толькі там ачунялі. Зьелі па піражку, седзячы на бардзюры, памаўчалі, уражаныя задумай. Пакрысе размова разгарэлася зноў — выкалупваючы языком мяса з зубоў, я ішоў наперад і нараджаў на хаду новыя словы бальбуты, і адначасова слухаў Козьліка, які таксама быў сам ня свой. Так мы дайшлі ажно да Барысаўскага тракту, перасеклі кальцавую, спусьціліся з горкі...

“Дарэчы, я тут зусім блізка жыву”, — сказаў раптам Козьлік, нібы мімаходзь.

Я якраз дазволіў сабе невялікую мрою: зараз бы сшытак агульны, такі, як у дзяцінстве, школьны тоўсты сшытак, так хочацца запісваць, што аж моцы няма. Ноўтбук я з сабой ня браў, не хацелася зь ім цягацца. А са сшыткам пасядзець у цені — самае тое. І тут Козьлік і сказаў тое, чаго я зусім не чакаў пачуць.

“Так, зусім блізка, хвілін дзесяць адсюль”.

І падміргнуў мне няўмела, абодвума вачамі.

“Можам да мяне зайсьці, у мяне чыстых сшыткаў хапае, маці прыносіць з працы. Пасядзім, піва пап’ем халоднага”.

Сам ня ведаю, чаму я пагадзіўся. Чаму даў яму павесьці за сабой, у пераход, а потым у двары, па сьцежцы, вытаптанай сярод шматпавярховікаў.

“А бацькі? Супраць ня будуць? Ты ж з бацькамі жывеш?” — спытаў я глуха, калі мы агіналі агромністы дзіцячы садок, драцяная агароджа якога ніяк не сканчалася. З таго боку агароджы за намі сачыў вартаўнік, а мо і дворнік — высахлы дзед ці то з ломам, ці то зь дзержаком ад лапаты.

“Яны на працы, яшчэ ж толькі чатыры, а яны а шостай канчаюць”.