“Гэта Купала, сьвятая Бянігна і Максім Крывічанін, — прамовіў раздражнёна той мужчына, які ўвесь час маўчаў. — Нашы героі. Але што вы ад нас хочаце?”

Ён таксама гаварыў па-нямецку. На школьнай, прымітыўнай, з памылкамі нямецкай мове, якая прымушала Скіму ўвесь час стрымліваць усьмешку. Але не хапала яшчэ, каб яны падумалі, што ён зьдзекуецца. Тут сядзелі сур’ёзныя людзі. Сур’ёзныя людзі пад сур’ёзнымі партрэтамі побач з сур’ёзным сьцягам, і партрэты і сьцяг давалі ім сілу. А хто быў ён, бэрлінскі няўдаліца, бязь сьцяга і сьвятых выяваў?

“Мне падалося, вы можаце ведаць нешта пра чалавека, якога я шукаю. А яшчэ я лічу, што разгадка — на вуліцы... зараз я скажу дакладна... вуліцы Сіадыч ў Мінску”.

“Сіадыч... Хм. Мы не паліцэйская ўправа, — сказаў мужчына за дальнім канцом стала. — Вядома, беларусы, якія трапляюць у Вільню, зьвяртаюцца да нас. Але... Чым, вы кажаце, займаўся ваш нябожчык?”

“Ён пісаў вершы”, — сказаў Скіма.

Яны пераглянуліся.

“Бязглузды занятак у час, калі галоўнае — змагацца за незалежнасьць, — паволі вымавіла жанчына з русай касою. — Паэзія ўжо даўно ня здольная падтрымліваць нас у змаганьні. Пагатоў у кнізе, якую вы прывезьлі... Там нічога няма пра нашую справу. Пра справу кожнага патрыёта. Вярнуць краіне і яе народу свабоду і скінуць ярмо імпэрыі. Вось чым заклапочаныя мы, беларусы. У Беларусі была вялікая паэзія, якая выяўляла душу і памкненьні нашага народу. Але яна скончылася паўсотні гадоў таму. Разам са сьмерцю нашых клясыкаў, апосталаў нашага адраджэньня”.

Скіма кіўнуў і пацягнуўся да бародкі, але ўс­пом­ніў, што ён цяпер — чалавек з чужым тварам.

“Гэты ваш паэт — проста паражэнец, — сказала жанчына. — Уцякач. Багемны гультай у пошуках цёплага гняздэчка. Мы не падтрымліваем кантактаў з тымі, хто марнуе жыцьцё на такія забаўкі. Замест таго, каб ахвяраваць яго дзеля Бацькаўшчыны”.

Адзін з мужчын раптам выйшаў з-за стала і падышоў усутыч да Скімы.

“Ну ўсё, канчайце вашыя гульні, — сказаў ён, узяўшы Скіму за штрыфэль пінжака. — Наш чалавек засёк вас у горадзе, калі вы кантактавалі з Марцінэнам, расейскім шпіёнам і актыўным удзельнікам прарасейскай групоўкі. Вы ведзяце брудную гульню, агент Скіма. Ня думайце, што нехта тут паверыў хоць аднаму вашаму слову. Не трымайце нас за ідыётаў. Лепш трымайцеся далей ад нашай арганізацыі. Ці мне выклікаць паліцыю і расказаць ім пра вашыя фокусы зь пераапрананьнем?”

“Я зразумеў вас, — спакойна сказаў Скіма, гледзячы яму ў вочы. — Усяго добрага, панове”.

І ён выйшаў у калідор, трымаючы сьпіну так, каб ніхто не падумаў, што ён іх баіцца. Па шчырасьці, падумаў Скіма, іх шкада. Яны маглі б скарыстаць маю паездку ў сваіх мэтах. Зрабіць мяне сувязным — ці як там гэта завецца на іхнай падпольнай мове. А за гэта дапамагчы мне наладзіць кантакт зь людзьмі ў Мінску. Ці Менску? Здаецца, так гэта будзе па-беларуску? Ці на бальбуце?

Ён пачынаў блытацца. Ён быў агентам ED. І калі б нехта сказаў яму тыдзень таму, што ён...

Пакой у “Розэнгартэне”. Кніга. Пяро. Гарады. Га­тэлі. Людзі. Куды ўсё гэта цягне цябе, нібы ветрам, Тэрэзіюс?

Ідучы пад віленскімі ліхтарамі, ён замерзлымі пальцамі паваражыў на сваім тэлефоне. І зь Вільні ў Бэрлін паляцела кароткае паведамленьне з трох словаў, падобнае да зашыфраванага пасланьня:

Пакармі маіх катоў.

Да цягніка заставалася яшчэ дзьве гадзіны.

16.

Сымбаль Эўропы — памежны сабака. Рудая ў чорных плямінах цяглістая сучачка, якая бяжыць па вагоне, схаваўшы бледны доўгі язык — і пасажыры міжволі прыслухоўваюцца да яе подыху: частага, памяркоўнага, працоўнага подыху натрэніраванага зьвера. Сон струменіць з усіх шчылін, лунае ў сьвятле бляклых лямпаў, і сьпіна правадніцы вырастае перад самым тварам. Ня хочацца ні чытаць, ні есьці, ні курыць, ня хочацца нават разьлеплі­ваць вусны, і руцэ лянотна цягнуцца да століка, дзе мутнее вада ў недапітай бутэльцы.

“Маці Марцінэн, — сказаў невысокі памежнік з тварам такім панылым, быццам яго нарадзіў гэты калючы дрот за акном. — Мар-ці-нэн”.

“Так, гэта я”, — сказаў Тэрэзіюс Скіма, адклаўшы ў бок кнігу, падручнік мовы бальбута для ангельскамоўных, са слоўнікам і граматычным дадаткам. Кнігу, якую ён даўно ўжо перастаў чытаць — проста трымаў у руках.

На бэджы памежніка было абсалютна немагчымае прозьвішча. Shchaurizhevitch — стаяла там, і калі б нехта сказаў, што гэта можна прачытаць, Скіма засьмяяўся б яму ў твар.

Але было не да сьмеху. Дзяржаўная мяжа — самае нясьмешнае месца ў сьвеце. Гэта ведалі ўсе. І ўсе думалі пра сваё.

“Мэта вашага візыту ў Райх?”

“Турыстычная”, — сказаў Скіма.

Памежнік строга зірнуў на яго і пасьвяціў ліхтарыкам у вочы: нібы містэр Марцінэн мог хаваць там нейкія нетурыстычныя прадметы. Там, пад доўгімі вейкамі, за зялёнымі зрэнкамі вузкіх вачэй, у чыстай сьлязе, якую выгнала зь яе сховішча бяссоньне і ягоны сымбаль — казённы ліхтарык.

“Вы гаворыце па-расейску?”

“Я училь, но очэнь плёхо, — сказаў Скіма падрыхтаваную фразу. — Нет способност”.

“Научитесь, — перайшоў памежнік на расейскую і шырока ўсьміхнуўся. І ад гэтай памежнай усьмешкі стала яшчэ больш паныла. — Главное — больше слушать. Слушать. Понимаете? И слушаться”.

Скімаву картку пацалавала чорная прылада. Сабачая пыса, такая прыязная, тыцнулася яму ў калені. Злавесна ляснуў штамп у чырвонай кніжачцы містэра Марцінэна, за страту якой ён мусіў заплаціць імпэрыі салідны штраф. Так было напісана на першай жа старонцы.

“Счастливого пути и приятного пребывания в империи”, — сказаў памежнік і прыгнуўшыся, не разгінаючы сьпіну і расставіўшы ногі, быццам жаба пераскочыў да наступнага пасажыра.

Людзей у вагоне было няшмат. За памежнікам прайшоў мытнік, які доўга круціў у руках Скімавы рэчы, кожную ён абмацаў сваімі вялікімі сялянскімі рукамі, пакінуў на іх тысячы адбіткаў. Ён задаваў мноства пытаньняў, недаверліва аглядаў лязо і пяро, нататнік і майткі, і пакет, у сярэдзіне якога, схаваныя пад рэчамі Марцінэна, ляжалі калготкі і завязаная ў вузел сукенка, унутры якой была спадніца; ён рассыпаў на вольным сядзеньні побач са Скімам ягоныя лекі і панюхаў кожны тубік, усё было выцягнута на сьвятло і адчынена, а потым кінута зноў на сінюю скуру сядзеньня — аднак Скіма ўжо ведаў, што яго прапусьцяць. Ён ухвалены і прызнаны бясьпечным.

Яны проста карысталіся сваім правам першай ночы, гэтыя працаўнікі вартавой службы.

Правам ягонай першай ночы ў Райху.

Сабака зноў прайшоў па вагоне, ужо ў адваротным напрамку. Яму хацелася адказаць гучным брэхам на гукі, што даносіліся аднекуль з-за лясочку, каля якога стаяў цягнік. Там, далёка, на невялікім узгорку, сьвяціліся агні нейкіх дамоў, і ў ім заліваліся, быццам адпужваючы гэтыя чужыя вагоны, іншыя псы. Але памежная сучка трымалася, як магла. Яна апошні раз зірнула на Скіму сваімі маркотнымі сінімі вачыма і пабегла за гаспа­даром.

Цягнік крануўся. Выключылі сьвятло. Скіма прагна ўзіраўся ў акно, за якім плыў усё той самы калючы дрот і плятформа, на якой не было нікога, толькі сьветлыя колы ад ліхтароў.

Тэрэзіюс Скіма вырашыў выйсьці ў тамбур — але на яго шляху вырасла правадніца. Прыгожая высокая бляндынка, якая скрыжавала рукі і сказала, напружана, празь сьціснутыя вусны:

“Ноў! Фэрботэн! Sun zone!”.

Тэрэзіюс Скіма ўздыхнуў і пакорліва пацягнуў на сябе ручку прыбіральні. Стоячы там і ўдыхаючы халоднае начное паветра ўперамешку са смуродам, ён глядзеў на сябе ў люстэрка: на свой чэлес, зь якога ліўся гарачы струмень, на свой цьвёрды, зусім яшчэ малады ніз жывата. Прыбіральня нагадала яму гатэльны пакой. Вузкі і цесны пакойчык, зь якога няма паратунку. Ён уявіў сабе пастаяльца з “Розэнгартэну” — як той, стоячы пад ужо выдыхлым душам, мачыўся ў адтуліну пад нагамі. Апошні раз у жыцьці. Яшчэ ня ведаючы, што раніцай ён дасьць штуршок чужой гісторыі.

Увесь сьвет падзелены на пакоі танных гатэляў. Адкуль мы бяжым, бяжым, бяжым, і колы падладжваюцца пад гэты бясконцы бег.

Тэрэзіюс Скіма выйшаў у калідор, і яму раптам падалося — так выразна і так балюча — што ягонае адлюстраваньне ўсё яшчэ там, у гэтай смуроднай кабіне, што ён яшчэ стаіць там і мочыцца — а ў калідор выйшаў нехта іншы.

Да чаго даводзіць раздваеньне асобы, падумаў Скіма і вярнуўся на месца. Ён ведаў, што не засьне. І вырашыў скарыстаць гэтыя дзьве гадзіны да Мінску для стварэньня дакладнага пляну. Мозак працаваў, нібы па інэрцыі. Вуліца Сіадыч. Вада (рака?). Камень. Недзе там мусіла быць разгадка.

Празь дзьве гадзіны ён выйшаў з вагона і ступіў на пэрон менскага вакзалу. Фін Маці Марцінэн, апрануты так, каб застацца замежнікам у гэтым поўным таямніцаў горадзе — і ўсё ж не выклікаць у тутэйшых мінакоў нічога, апрача млявай цікаўнасьці. Ён быў адзін з турыстаў — і не ў ягоных інтарэсах было выдаваць сябе.

“Всегоў доброў”, — сказаў ён правадніцы, шырока разявіўшы рот, але яна чамусьці праігнаравала ягоныя словы.

Думаючы пра тое, дзе тут знайсьці каву — верагодней за ўсё, кава тут будзе жахліва, безнадзейна пазяхнуў Скіма, — ён зрабіў па пэроне некалькі нерашучых крокаў. І тут жа з натоўпу, што абступіў вагоны, да яго выйшаў чалавек у бясформеннай куртцы, што даставала яму да каленяў, і з рэдкімі, растрапанымі валасамі. Капюшон вісеў за сьпінай, як горб.

“Тэрэзіюс Скіма, — прамовіў чалавек хутчэй сьцьвяр­джальна. — Хадземце за мной”.

Страх зьявіўся адразу ж, ён кінуўся на Скіму з прагалаў між зубоў гэтага чалавека, абедзьве сківіцы ў ягоным роце выглядалі вартымі жалю, але Скіма імгненна ўзяў сябе ў рукі. Марцінэна ўжо маглі знайсьці — але ня будуць жа яны дзейні­чаць вось так. Нешта ў абліччы чалавека, за якім Скіма пакорліва ішоў праз падземныя пераходы, паказвала, што ён не зьбіраецца везьці сваю ахвяру ні ў казэматы таемнай паліцыі, ні ў каменяломні, ні ў турму. Чалавек хутка ішоў наперад і раз-пораз азіраўся, каб паглядзець, ці пасьпявае за ім гэты інтурыст. Скіма вырашыў не адставаць — і вось яны ўжо шпаркім крокам перасякалі плошчу, на якой дзьве вежы глядзелі ў далеч, прымружанымі ранішнімі тварамі бязвокіх хімэр.