“Ну не па-ірляндзку ж”, — сказала Бранка , ікнуўшы. Соф’я засьмяялася:

“Не перабяры, дарагая. Ірляндзкая даўно памерла. Але наколькі я ведаю, ніхто не пісаў на ёй і тады, калі яна яшчэ была жывая...”

“Зразумела, — сказаў Скіма. — Ніхто. Хіба што нейкі вар’ят, які... Пра якога ніхто ня ведаў. Бо ён пісаў для сябе і вельмі вузкага кола. Вельмі вузкага: пара-тройка знаёмых, коцікі, ранішні адбітак у люстэрку і кнігар, які засунуў яго вершы на ніжнюю палічку. Так, ён папісваў, меў кніжачку па-ірляндзку. Якую цягаў з сабою па сьвеце. Ніхто пра яго ня ведаў. Таму што нельга сур’ёзна гаварыць пра тое, чаго няма”.

“На што вы намякаеце?” — Соф’я зрабіла вялікі глыток і паглядзела чамусьці на Бранку. Са Скімам яна асьцерагалася сустракацца вачыма.

“Ха, — выдыхнула Бранка. — Я ведаю, на што ён намякае. Дык раскажы ёй, Скіма. Давай, Тэрэзіюс, гэтая гісторыя можа натхніць Соф’ю на новыя вершы...”

Соф’я закурыла і зноў заплюшчыла вочы. Дым поўзаў па яе твары, шукаючы шчыліны, блытаўся ў вейках, а яна нібы спала — і толькі маленькая рука неспакойна падносіла цыгарэту да амаль нябачных, праваленых вуснаў. Мёртвая паэтка, якая ня піша на мёртвай мове.

Тэрэзіюс Скіма адчуў, як у ім пачынае пульса­ваць злосьць. Ну і няхай, падумаў ён, ужо не ўхіляючыся ад дыму, які пачынаў ужо абмацваць і ягоны твар. І ён напаўголасу, абыякавым тонам расказаў ім, чаго шукае і што адбылося зь ім цягам апошніх дзён. Адзінае, што ён затаіў — гісторыю зь мядзь­ведзіцай Пэтрай.

“Я чую сабакаў”, — сказала раптам Бранка, як толькі ён дагаварыў.

“Сабакаў?”

Яны прыслухаліся.

“Я сёньня ўвесь дзень чую сабачы брэх, — прамовіла Бранка, і ў голасе яе быў кепска схаваны жах. — З раніцы. Ён усё гучнейшы, нібы яны бліжэй і бліжэй, а цяпер я чую іх ужо зусім блізка. На суседняй вуліцы”.

“Гэтага ня можа быць, — спакойна сказала Соф’я. — Гэта забаронена. Дый хто цяпер можа дазволіць сабе мець сабакаў?”

“Менавіта, — сказаў Тэрэзіюс Скіма, патузаўшы бараду. — Гэтага ня можа быць. Але я таксама іх чую. З таго моманту, як выйшаў з аўтобуса. На суседняй вуліцы — гэта, можа, і занадта сьмела сказана. Але недзе ўдалечыні. І ўсё ж блізка. Бліжэй, чым зранку”.

Бранка з надзеяй падсунулася да яго.

“Ды вы проста напіліся! — сказала Соф’я. — Якія сабакі? Я нічога ня чую”.

Яны ўсе ўтраіх міжволі ўтаропіліся ў акно, за якім блішчэў халодны Парыж, дзе цяпер нічога не нагадвала пра цёплы люты і зялёную траву.

“Мы можам праверыць, — сказаў Скіма. — Давайце я пайду і пагляджу. Пайду на брэх, пагля­джу і вярнуся”.

“Не, — Бранка ўстала, закрануўшы каленам столік, і ён бразнуў. На іх азірнуліся. — Мы пойдзем усе разам”.

Соф’я неахвотна паднялася. Скіма заплаціў — яны нават не зьвярнулі на гэта ўвагі. Відаць, гэта было само сабой зразумела — ён на працы, а яны добраахвотна яму дапамагаюць. Дзесяць марак — Парыж дарагі горад.

Сьвежае паветра адразу іх ацьверазіла. Яны пайшлі проста ў ліхтарнае сьвятло, па праезнай частцы, нырнулі ў нейкі двор і выйшлі на ярка асьветленую вуліцу.

“Што я скажу... — працяжна, пазяхнуўшы, прамовіла Соф’я. — Такі ірляндзкі паэта мог бы існаваць. Канечне, мог бы. Але гэта наўрад ці табе дапаможа знайсьці твайго кліента, Тэрэзіюс. А вось у чым можна пабачыць нейкі сэнс...”

Яна спынілася пасярод ходніку. Тры фігуры ў спадніцах адкідвалі на сьцены старых, узьведзеных дзьвесьце гадоў таму, дамоў амаль аднолькавыя цені.

“Ведаеш, быў такі паэт Цэлян. Яго цяжка чытаць — але ў таго, хто не лянуецца чуць, узьнікае амаль містычнае пачуцьцё далучанасьці да таямніцы. Дык вось. У яго ёсьць такі афарызм. Нешта кшталту: “Чакай цярпліва на беразе. Можа стацца, што патанулы выратуе цябе”. Па-мойму, у гэтым сэнс тваіх пошукаў, Скіма. Рэч ня ў тым, як і куды трапіў гэты небарака з гатэлю. І ня ў тым, як яго звалі. Рэч у тым, што ты ўжо ніколі ня будзеш іншым. Тым, ранейшым. Магчыма, у гэтым і ёсьць сэнс паэзіі. Яна зьмяняе цябе, дорыць табе неспакой, не дазваляе табе памерці. Ратуе, разумееш, Скіма?”

“Я чую іх, — перапыніла яе Бранка. — Вось там, за гэтым парканам”.

Яны прайшлі ўздоўж агароджы, знайшлі нарэшце нейкія дзьверы, Скіма пацягнуў праржавелы замок — замкнута. Яны абышлі вакол, будынак быў вялізны, а побач — ці то парк, ці то сад. Магчыма, гэта быў шпіталь. А можа, і не.

Вырашылі лезьці праз паркан: высокі Скіма падсадзіў Бранку, затым падняў на руках маленькую Соф’ю, ускараскаўся сам. Пераможна стаў на паркане — і тут жа, аступіўшыся, пад рогат рому ў жываце, паляцеў уніз. Зьбіў з ног Соф’ю, паваліўся тварам у траву.

“Здаецца, я падвярнуў нагу”, — сказаў ён, стог­нучы ад сьмеху.

“Ляжы тут... — раздражнёна сказала Бранка. — Мы пойдзем праверым, знойдзем сабак і тады...”

“Што тады?” — спытаў Скіма, усё яшчэ сьмеючыся.

Але яны не адказалі — пайшлі, крадучыся, у цемру двара. Сабачага брэху ўжо не было чуваць. Скіма ляжаў, прыхіліўшыся да паркана, і абмацваў нагу — і думаў пра бессэнсоўнасьць словаў. Прамоўленых словаў. Бо існавалі іншыя — менавіта яны і вялі яго наперад.

13.

Тэрэзіюс Скіма прачнуўся сярод кніг. Ён зразумеў гэта, як толькі адсунуў фіранку — і адразу ўспомніў, з грымасай агіды на твары, як скончылася мінулая ноч. Як яму давялося заплаціць вартаўніку, аддаўшы амаль усе франкі, якія былі ў кішэні, як ён дакульгаў, карыстаючыся навігатарам на разьбітым тэлефоне, да “Шэксьпіра і кампаніі” і сядзеў на бардзюры, пакуль раніцай яму не адчыніла дзяўчына-прадавачка, якая ўспомніла яго і літасьціва дазволіла легчы на вольнае месца між стэляжоў. Нават дапамагла падняцца па сходах наверх. Ён перакуліўся на другі бок і споўз на падлогу — нібы з паліцы ўпала кніга. Кніга пад наз­ваю “Тэрэзіюс Скіма. Ганьба агента”.

Ганьба адбылася. Але меўся адбыцца і трыюмф. Вось толькі калі?

Ён дакульгаў да сходаў — а па іх падымалася ўжо Соф’я, усё гэткая самая санлівая.

“А, Скіма, — сказала яна так, нібы ён блытаўся ў яе пад нагамі. — Ведаеш, ніякіх сабакаў мы так і не знайшлі. Затое заблукалі. Знайшлі нейкія дзьверы і... Уяўляеш, Бранка заблукала ў Парыжы. Каб неяк перажыць гэты факт, мы ўзялі яшчэ віна. А сёньня яна зноў чуе сабакаў. Здаецца, ёй трэба да доктара”.

Скіма ціха застагнаў і паглядзеўся ў люстэрка, якое вісела ў адной зь нішаў. Сьпіны кніг — і ягоны апухлы твар. І бародка вісіць крыва — быццам нехта наўмысна яе так наставіў. Ён скоса паглядзеў на Соф’ю, а яна, нібы ўспомніўшы нешта важнае, тыц­нула яго маленькім кулаком у бок.

“Я хацела сказаць, Скіма... Уначы я напісала свайму знаёмаму літоўскаму паэту. Аўдрусу. Ён цяпер у ЗША, але расказаў мне, што ў Вільні жы­вуць гэтыя... каго ты шукаеш. Беларусы. Эмігранты. І нават выдаюць там нейкія кніжкі. Думаю, табе варта было б зь імі паразмаўляць. Праўда, яны баяцца выходзіць на кантакт. Аўдрус так сьмешна пра іх напісаў. Яны паўсюль бачаць расейскіх агентаў. Што, у прынцыпе, вытлумачальна. Жыць так блізка да Райху... Там, у Вільні, напэўна, усё кі­шыць шпіёнамі. Як у тваім Бэрліне сто гадоў таму. Ці ў Вене, пра якую я калісьці чытала раман... Як жа ён называўся? Забыла. Але я маю для цябе адрэ­су. Вось. Вуліца Піліма, 51. Заадно пабачыш зямлю тваіх продкаў...”

Яна хіхікнула.

Скіма змрочна палез у тэлефон. Так, экран разьбіты, але ўсё працуе. На шчасьце. Ён праверыў рахунак. Сродкі раставалі. Але...

Недзе ўдалечыні зноў забрахалі сабакі. Ён чуў іхныя галасы — аднекуль ён ведаў, што такое гаўканьне азначае, што чужыя пакуль яшчэ не перайшлі мяжу, што яны ідуць паўзь яе, небясьпека, якая можа прайсьці стараной, а можа сарвацца, страціць кантроль. Гэта быў папераджальны брэх — і ўсё ж Скіма чуў у ім і нешта іншае. Гэта быў брэх-выклік, брэх-кліч, брэх, які абазначаў прысутнасьць і гатовасьць.

“Я чую брэх”, — сказаў ён ціха.

“Што? Што ты там стогнеш? Ножка баліць? Ну ў цябе і пыса, Скіма. І калготкі рваныя. І спадніца. Ты выглядаеш, як прастытутка. Думаю, табе варта купіць сабе нейкую абнову. Інакш цябе ня пусь­цяць у Вільню. Я ведаю гэтыя маленькія краіны — чым меншая тэрыторыя і чым менш пра яе ведаюць на Захадзе, тым стражэйшы кантроль і тым большая пыха... Так што прапаную: шопінг, а потым да Сэны, шпацырнем па букіністах...”

“Ня пэўны, што я змагу”, — злосна сказаў Скіма, ухапіўшыся за парэнчы.

“Табе трэба расхадзіць яе, тваю чароўную ножку”, — сказала Соф’я.

Якой халеры ў яе такі добры настрой?

Няўжо таму, што яны раскупілі ўчора яе кніжкі? Каб выкінуць іх і адчуць унутры пустату?

Якое шчасьце, што авіяпералёты так патаньнелі, адзначыў ён, ужо амаль машынальна куп­ляючы білет на заўтрашнюю раніцу, на рэйс Парыж-Вільня. І адсылаючы дакумэнты ў літоўскую амбасаду. Віза прыйшла празь пяць хвілін — калі ён, трымаючыся за руку Соф’і, нібы быў яе жонкай, крочыў па парыскім бруку.

Ён даўно не хадзіў на шопінг у кампаніі зь некім — і цяпер пачуваўся ніякавата. Соф’я прыкладала да ягонага торсу то адну, то другую сукню — а ён усё мармытаў пад нос, круцячы на пальцы бародку, што яму не пасуе, а сам думаў пра свае маркі, і пра тое, што варта было б напісаць у Бэрлін, на працу. Сёньня быў дзень, калі трэба было даваць справаздачу ў аддзел. Ён не пасьпеў. Цяпер справу закрыюць, пазначыўшы двума-трыма сказамі тое, што ён накапаў за гэтыя дні. Нелегал, меркаваны занятак: паэт; імя невядомае, на выгляд і згодна з экспэртызай: пяцьдзясят гадоў; уцякач з Расейскай імпэрыі, паходзіць, верагодна, з гораду Мінск; памёр у гатэлі “Розэнгартэн” у Бэрліне, Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына, 14 лютага 2050 году. Вось і ўсё. Пяро? Аддзелу яно не цікавае — калі не змагло расказаць больш пра свайго ўладальніка.

Але яно расказала.

Нібыта пачуўшы ягоныя думкі, Соф’я пачала разважаць уголас пра тое, што яна ведае два тэксты, дзе пяро магло б мець нейкае значэньне. Першы — легенда пра Ікара і Дэдала. Яны зрабілі сабе крылы зь пер’я і воску, сказала яна, працягваючы Тэрэзіюсу шарсьцяную сукенку такой рызыкоўнай даўжыні, што ён пабаяўся яе нават мераць. Магчыма, пяро мусіла нагадваць невядомаму паэту пра уцёкі. Яно было сымбалем.