“Што вы маеце на ўвазе? — нечакана спытала гэтая сівая Бранка. Ён думаў, яна прапусьціць яго апошнія словы міма вушэй, а яна ўчапілася ў іх, нібы ёй і праўда было важна. — Што ж вы маеце на ўвазе, калі кажаце: ня толькі праца?”

“Чамусьці... — Скіма замаўчаў, пакруціў у руках нейкую тоўстую кнігу. — Чамусьці мне важна зразумець, кім ён быў. Я ня ведаю, чаму. Але нівод­ная справа яшчэ не прымушала мяне так... так адчуваць яе важнасьць... Прабачце. Я зусім забыў ангельскую”.

“Вы немец?”

“Я бэрлінец, — адказаў Скіма. — Мне ўдалося сёе-тое высьветліць. Пасьля таго, як ён пажыў у вас, гэты чалавек выправіўся ў Прагу. Затым у Гамбург. Затым у Бэрлін. Ад яго засталося вось гэта. Нататнік. Кніга, якую ён напісаў. І пяро”.

“Што?”

“Пяро”, — Скіма паказаў яго хуткім рухам, але Бранка ўзяла пяро, паклала на далонь і ўважліва разглядзела. Яму падалося — зь нейкай пяшчотай.

“Вы яго памятаеце?” — спытаў Скіма.

“Так, — памаўчаўшы, сказала Бранка. — Рускі зь пяром. У нас жывуць паэты. Часам. Калі яны прыходзяць сюды, бо так бывае зусім не заўжды. Гэта традыцыя...”

“Як гэты кот?”

Па сходах спусьціўся белы пухнаты самец, усеўся каля ног Скімы і пачаў лізаць сабе паміж ног — гледзячы, як тонкі язык дзелавіта працуе над чырванаватымі прыпухласьцямі, Скіма ўявіў, як ягоныя каты цяпер вітаюць Айсу, труцца аб яе ногі, і яна думае, гладзячы іхныя хітрыя сьпіны, што любоў існуе.

“Так. Тут ужо стагодзьдзе жывуць каты. І часам сабакі. Дзіўна, звычайна ён не спускаецца, там, наверсе, цяплей, — сказала Бранка. — Окей, я раскажу вам. А лепш пакажу. Хадземце. У нас сёньня чытаньне... калі гэта можна так назваць. Людзі, якія прыйдуць, не выклікаюць у мяне нічога, апрача прыступу нудоты. Вы былі калі-небудзь на паэтычных вечарах?”

“Два дні таму, — сказаў Скіма, падымаючыся за ёй па лесьвіцы і зь нечаканым задавальненьнем удыхаючы пах кніг. Як курэц удыхае дым. — Але мяне таксама ледзь не званітавала. Няўжо ў Парыжы таксама існуе “Абажур””?

““Абажур”? У нас іх называюць інакш... — адгукнулася Бранка і назвала нейкае шыпучае слова, якое Скіма не запомніў. — Але яны купляюць нешта. Плацяць за свае забавы. Таму я не магу іх выгнаць. Прынамсі, ёсьць ілюзія, што мы жывем. А там, можа, сьвет зьменіцца. І ўсё вернецца. Не адразу, пакрысе, маленькімі крокамі...”

“Вы думаеце?”

“Інакш навошта тут заставацца?”

“Сапраўды”, — прамовіў Скіма, так і ня здолеўшы надаць голасу аптымізму.

І вось ён пабачыў тое, што шукаў. Маладыя паэты спалі проста сярод кніг, на паліцах, якія, прыкрытыя нясьвежымі фіранкамі, месьціліся проста на старых стэляжах, даўным-даўно ўжыўленых у гэтыя каменныя сьцены.

“Вось тут. Тут ён начаваў. А больш я нічога пра яго ня ведаю, — хутка сказала Бранка. — Але пяро памятаю. Гэта было сьмешна. Пяро... Гэта адзінае, што я запомніла. Калі б не пяро, ён даўно вылецеў бы ў мяне з галавы, гэты ваш... бе-ла-рус... Як яго звалі?”

“Гэта я яшчэ мушу высьветліць, — мякка нагадаў Скіма. — Вы пэўныя, што тут?”

“Мне даводзілася яго будзіць. Ён непрыгожа спаў... Ведаеце, ёсць людзі, якія сьпяць прыгожа. Як львы. Львіцы. І ёсьць тыя, каго хочацца задушыць у сьне. У імя эстэтыкі, вядома”.

“Так, вядома, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. — Львіцы і сабакі”.

“Сабакі? Я люблю сабакаў”.

“А я ўвесь час успамінаю дзяцінства, — Скіма паправіў спадніцу. — У майго сабакі цякла з рота сьліна, калі ён спаў. І хацелася зашыць яму пашчу. Іголкай”.

Бранка пагардліва зірнула на яго, а потым на гадзіньнік, а потым некуды далёка, за няісны, няясны далягляд — такі позірк бывае ў п’яных людзей, калі яны задумваюцца пра справы.

Трэба было тэрмінова зьмяніць тэму.

“Здаецца, у вас мусіў быць стогадовы юбілей? Ці яшчэ будзе?” — спытаў ён нерашуча, зазіраючы ў нішу між кніжных радоў. Ён сам наўрад ці тут зьмясь­ціўся б.

“Ня час для юбілеяў, — хмурна прамовіла Бранка. — Ды я і не задумвалася. У кнігарнях час цячэ па-іншаму. Здаецца, гэта яны. А нашай паэткі ўсё яшчэ няма. Я пайду, спускайцеся, мы пагаворым пасьля імпрэзы”.

І калі яна на няцьвёрдых нагах (Тэрэзіюсу Скіму падавалася, што яна і праўда занадта шмат выпіла) пайшла ўніз, у непазьбежны і бэзавы вечар, ён дачакаўся, пакуль сьціхнуць яе крокі, і па хісткай лесьвіцы ўскараскаўся на паліцы, да кніг. Залез, стукнуўшыся галавой аб дзеравяшку, туды, дзе было дазволена спаць толькі бедным беспрытульным паэтам, скруціўся чучалкам, падклаў пад шчаку далонь, заплюшчыў вочы.

Вось тут ён і ляжаў, нябожчык. Ягоны нябожчык. Тут бачыў сны, тут пісаў ад рукі. Тут хроп, пускаў сьліну, сюды забіраўся, калі было зусім невыносна. Цягнуў за гумку фіранкі, удыхаў пах начных кніг, адгароджваўся цемнатой. Думаў пра тое, куды далей. Ня мог ня думаць.

Даставаў пяро, вадзіў па ім пальцам. Нюхаў. Лашчыў сябе. Па спакутаванай, старой, нікому не патрэбнай скуры — вадзіў, валэндаў, вуркатаў ад задавальненьня. Войкаў у сьне. Ускокваў, балюча біўся аб драўляную нізкую столь. Думаў, што прачнуўся ў труне, пахаваны жыўцом. І пісаў ад рукі, сьлепячы вочы, славячы самоту і вечар. І азіраўся на адзіную мову, якая не магла яго выдаць. Няісную мову, на якую ён перакладаў перакладзенае зь няіснай.

Тэрэзіюс Скіма адчуў, як яго хіліць у сон. Але ён ня меў на гэта права — санліва прызнаць, што ён слабы перад забыцьцём. Што ён ніхто перад слабой памяцьцю. Што ўсё вырашае ня ён, а вершы, якія ніхто ня можа прачытаць. Быццам ён жыве тысячу гадоў таму — і мітусьліва і радасна лічыць усё, што зьмяшчаецца ў межы сьвету і не замінае ў ім жыць. Лічылка самазакаханага агента сучаснасьці. З вышыні сваіх гадоў так лёгка і прыемна судзіць: паэта, парыю, падонка. Судзьдзя Скіма, ваш выхад. Ваш прысуд!

Ён уключыў ліхтарык свайго тэлефона і прынюхваючыся, як сабака, пачаў дасьледаваць гэтае логава. Зразумела, пасьля пастаяльца “Розэнгартэну” тут спалі іншыя: але няхай іншых іншыя і шукаюць. Тэрэзіюс Скіма ведаў, хто ягоны кліент. Хто аўтар гісторыі — а хто пэрсанаж.

І тут у вузкай нішы, дзе на падушцы ляжалі пахавальным букетам чужыя валасы і пахла крэмам ад паценьня ног, ягоны тэлефон раптам цмокнуў паветра і зьдзекліва высьвеціў імя. Знаёмае яму імя — і тым ня менш Скіма зьдзівіўся.

“Як каты?” — спытаў ён замест прывітаньня.

“У нас зь імі любоў. Як мерцьвякі?”

“Мярцьвяк, ты хочаш сказаць. Я ляжу на ягоным месцы. Ён быў тут. Вось і ўсё. Дзеля гэтага варта было патраціць месячны заробак — каб адчуць, што ён і праўда пярдзеў у гэтую самую прасьціну, калі начаваў тут, у Шэксьпіра і кампаніі”.

“Я думаю, ад яго застаўся сьлед. Калі ён пісаў ад рукі — ён мог напісаць ад рукі і там. Такія, як ён, як школьнікі — псуюць усё сваімі крамзолямі”.

“Напісаць ад рукі на прасьціне? На падушцы? Пяром? Пальцам?”

“Пашукай, Скіма. Там мусіць быць нешта большае, чым пах, нешта бачнае, але схаванае ад вачэй”.

“Адкуль табе ведаць? Адкуль, карміцелька маіх катоў, пакаёўка мёртвага паэта, апошні ўспамін зімы?”

“Ты трызьніш. Пашукай. І калі ня знойдзеш, я перасплю з тваімі катамі. Па чарзе. Чуеш, Скіма?”

Але ён ужо ня слухаў. Ён выпрастаўся і зноў склаўся, нібы ня чалавекам быў, а гумовай зьмяёй, ён цёрся шчакой аб дрэва і стрымліваў нудоту ад пахаў чужога, непатрэбнага сну. Ён чуў, што ўнізе радасна гудзелі, нібы там адбывалася публічнае пакараньне, і ўсё ж засяроджана і маніякальна дасьледаваў кожны сантымэтр гэтай вузкай і цеснай нішы.

Тэрэзіюс Скіма, агент ED, ня меў у сабе сілаў адкінуць фіранку, закрыць справу і зьехаць дамоў, да катоў і жанчыны, якая іх карміла. Тэрэзіюс Скіма выгінаўся на паліцы, нібы яго лашчыла неадольная і магутная сіла, нібы яму ў гэтым паўзмроку лізалі яйцы ўсе языкі сьвету. Ён сам пачуваўся кнігай, якая прагне тысячамі сваіх старонак, каб іх раскрылі, раскрылі, разрылі, разьбілі і расшыфравалі — а лепш расчараваліся і паставілі назад, каб больш ніколі ўжо не разгарнуць.

І нечакана ён знайшоў.

На бэльцы, якая трымала над галавой дзесяць тысяч кніг, ён, прадзіраючыся скрозь сетку свайго ненадзейнага зроку, заўважыў драпіны.

Stuta Miensk. Uvjuta Siadych. Liuta. Truduta. 2015.

12.

Седзячы на расхістаным плястыкавым крэсьле, якому было гадоў пяцьдзясят (паўстагодзьдзя прымаць на сябе цяжар чужых азадкаў — гэта подзь­віг, падумаў Скіма), ён адчайна, да звону ўвушшу, услухоўваўся ў гулкія гукі вершаў — і ня мог прымусіць сябе да іх разуменьня.

На расчышчаным ад кніжных трупаў узвышшы, пад шыбеніцай мікрафона, сядзела вузкавокая жанчына, падобная да тых, якія штурмавалі кардонныя шырмы “Розэнгартэну”, і шаптала нешта ў мікрафонны жолуд — нібы гаварыла з чэлесам каханка. Гэта быў яе паэтычны вечар — і мік­рафон замінаў ёй: адчуваючы, як пад ім распаўзаецца плястыкавае крэсла, Тэрэзіюс Скіма думаў, што лепш бы ёй не называцца паэткай, лепш бы ляжаць цяпер за фіранкай і нашэптваць свае тэксты таму, хто зразумее яе лепш за ўсіх. Яе Нікому. Бо толькі цяпер ён зразумеў, хто ідэальны слухач у гэтым каралеўстве ценяў і згубленых сьлядоў. Толькі цяпер ён даведаўся ягонае імя, схаванае за тысячамі псэўданімаў. Ніхто.

Вершы для нікога.

Яны слухалі яе паблажліва і нецярпліва. А яна мармытала, мыла ногі ўласнай славе — мы, казала яна, мы, мы. Словы разьбягаліся па кутах, як мышы. Трэба быць дурнем, каб кінуцца іх лавіць.

Лашчачы сярэбраную бародку, ён слухаў.

А яны не. Некалькі дзясяткаў мужчын і жанчын, якія разваліліся ў нагах паэткі, нецярпліва глядзелі, як раскрываецца яе паранены чытаньнем рот. Скіма абводзіў іх вачыма: раз, два, тры, дзесяць, дваццаць вушэй... Яны глядзелі на нізкую сцэну так, быццам зьбіраліся спаборнічаць, хто закіне ў раскрыты рот гэтай азіяцкага выгляду жанчыны як найболей арэшкаў, рэшты, крошак сваёй увагі. Ангельскі шэпт у бессэнсоўны мікрафон, анёльская цішыня маўклівых кніг — і іхныя ўсьмешкі, гатовыя разарваць цэляфан твараў.

Не, яны ня ламалі крэслаў. Не зьліваліся ў оргіі зьдзеклівага ўсхваленьня. Не выкрыквалі лёзунгаў, як у апошняй кнігарні ў Бэрліне. Калі яна скончыла чытаць, яны пачалі пляскаць. Гэта пачалося нібы звычайныя воплескі, але людзі ў залі не спыняліся. Яны білі ў далоні, як мэханізмы, створаныя для грукату і шуму, яны ляпалі і лупілі, усё больш гучна і ўсё больш зладжана. Паэтка на сцэне кланялася з заплюшчанымі вачыма, але плясканьне не сьціхала. Воплескі вырваліся за мяжу прытомнасьці і пагрозьліва напаўзьлі на край сцэны. І толькі тады зрабілася ясна, што гэта было катаваньне. Катаваньне для той, якая чытала. І прыемны масаж далоняў для тых, хто пляскаў.