На экране зьявілася тоўстая старая кніга ў карычневай вокладцы. Лямпэ старанна пакруціў яе ў руках, паднёс да аб’ектыва.

“Гэта... Гэта “Lebenslexikon“ 1930 году. Выдавецтва Карла Маера, Ляйпцыг-Вена-Цурых... Сто дваццаць гадоў мінула... Га, як вам? А яна тут, у мяне ў руках. Кніга для мяшчанаў, для тых, хто ведаў, што такое дом, свой дом... Сям’я, кухня, госьці, рытуалы... Гігіена часу — вось пра што гэтая таміна. Як жыць, што і як есьці, як лічыць, што думаць, што сьніць. Каб пражыць да канца з годнасьцю і без ганарлівасьці. Кніга, якая скажа вам, вырадкі, пра вас саміх значна больш, чым вы там сабе навыдумляеце... Але хіба ў вас хопіць сілачак хаця б пагартаць яе? Хіба вам цікава нешта, што было ўчора, сёньня гадзіну таму, што было хвіліну перад тым? Вам цікава толькі тое, што ёсьць і што будзе! Вы ж нічога ня ведаеце, нічога!

Хіба вы ведаеце... Ведаеце, што...”

Рукі ў Лямпэ трэсьліся, сьліна цякла на падбародзьдзе. Цяжкая кніга скакала ў ягоных руках, як жывая.

“Ведаеце, што... Ведаеце, што каб прыгатаваць старую курапатву... Die vorbereiteten Rebhühner werden gespickt oder mit Speckscheiben umwickelt... Ясна вам? А nachdem sie gesalzen und mit Pfeffer eingerieben sind, werden sie in eine gutgebutterte und mit Speck ausgelegte Kasserolle getan, in der man auch Zwiebel, Mohrrüben, Gewürze und so weiter gar gedämpft! Die Tunke wird durch ein Sieb gerührt, mit Mehl gebunden und mit Pfeffer und Salz abgeschmeckt!”

Стары Лямпэ зарагатаў. Ён увесь час рабіў паўзы, як актор — быў час падумаць над ягоным трызь­неньнем. На тое і быў разьлік старога хітруна. Рэжысэра гэтага кіно.

А кіно працягвалася.

“Ды вы нават голуба прыгатаваць ня зможаце... Цуцыкі... — зацыкаў крывымі зубамі Лямпэ. — Калі вам яго пакласьці забітага на стол... Вы баіцеся птушак. Баіцеся... А карпа па-польску? А ногі трусу адсекчы? Зьняць шкуру? Я ўжо не кажу пра лябскаўс! Выйдзі зараз на вуліцу — дзе ты ў Гамбургу паясі лябскаўс? Ежу нашых партовых грузчыкаў? І дзе ты знойдзеш грузчыкаў? Усе блогеры. Усе пісьменныя — і ніхто ня можа пісаць ад рукі... Лябскаўс... Яны нават ня ведаюць, што гэта значыць. І ня хо­чуць ведаць! Дробна пасечаная цыбуля падсмажваецца з лаўровым лістом, закідваюцца кавалкі смажанага мяса, паперчанага, добра паперчанага... Тоўчаная вараная бульба... І ўсё гэта паліваецца тлушчыкам і соліцца, ды яшчэ спэцыі паўзьверх... Каляндра! Каляндра... Хто з вас, паўдуркі, ведае, што такое каляндра? І што гамбурская ежа завецца лябскаўс? Хто з вас памятае смак халоднага бурака з іржавай таркі і гарачай, палітай тлушчам бульбы? Максымум, на што вы здольныя, гэта прамямліць: пю-ю-юрэ-ээ... Пю-рэ-эээ...”

Тэрэзіюс Скіма ўпотай зірнуў на Міру — але яна, не адрываючыся, глядзела на твар бацькі, зялёны ад жоўці, жоўты ад злосьці.

“І хто з вас... — Лямпэ цяжка ўздыхнуў і раптам зрабіўся такі маркотны, нібы ведаў нешта, што ім, ягоным гледачам, ужо ніколі было не спазнаць. — Хто з вас можа сказаць, адкуль гэта...”

І стары, прымружыўшы вочы, прадэклямаваў нечакана ясным, глыбокім голасам, не раўнуючы як тыя даўно памерлыя дыктары радыё:

“Містэр Леапольд Блюм упадабаў сабе ў ежы нутраныя ворганы жывёлаў і птаства. Ён любіў гус­ты суп з гусіных вантробаў, арэхападобныя пупы, начыненыя печаныя сэрцы, падсмажаную скрылёчкамі ў цёртых сухарох пячонку, смажаную ікру траскі...” — тут Лямпэ шчасьліва ўсьміхнуўся і працягваў ужо зноў нібы зьдзекуючыся:

“Больш за ўсё ён любіў прыпечаныя на вугольлі барановыя ныркі, якія пакідалі на ягоным паднябеньні далікатны прысмак лёгкадухмянае мачы”.

Тэрэзіюса Скіму перасмыкнула. У глотцы вырас камяк, сутаргава таргануўся, ледзь ня вылез вонкі — Тэрэзіюс Скіма намаганьнем волі загнаў яго назад і праглынуў сьліну. Цяпер усё навокал пахла мачою. Нават ад Міры ішоў гэты пах — пах нямытай дзяўчынкі, smells like teen spirit, яму хацелася наверх, на вуліцу, хапнуць ветру з Эльбы, уцягнуць у сябе неспакойны подых гораду і, можа, быць, нават пастаяць побач зь якім-небудзь жабраком, які курыць танную папяросу. Толькі так, толькі так.

“Джойс”, — прашаптала Міра, а стары мармытаў усё новыя цытаты.

“Што ты сказала?”

“Гэта Джойс”, — яна павярнулася да яго зьдзіўлена і абурана. Быццам выкрыла толькі што ягонае няўменьне чытаць.

Тэрэзіюс Скіма шматзначна гмыкнуў. Ён ніколі ня думаў, што словы здольныя на такое. Некалькі словаў, пражаваных зьедлівым старым карчом — і гэты цёмны пакой напоўніўся пахамі. Гэта неверагодна — і ўсё ж гэта было так. Гэта было як чараўніцтва. Але Тэрэзіюс Скіма ведаў, што цудаў не бывае.

“...Ніхто з вас ня ведае, пра што я кажу... — пагардліва жаваў свой зялёны атручаны язык стары Лямпэ. — А ён — ведаў. Аднойчы ён проста прыйшоў да мяне ў кнігарню, са старым заплечнікам, пачаў гартаць кніжкі, і застаўся. Я ня змог яго выгнаць, панове...”

Змагаючыся з камяком у горле, Тэрэзіюс Скіма наставіў вушы. Мркняў.

“Я плаціў яму дваццаць пяць марак на месяц. Ён сядзеў тут і прадаваў старыя паштоўкі, порначасопісы і іншую чухню. Калі нехта заходзіў — а такое здаралася ўсё радзей і радзей. Аматары старызны вымерлі, а турысты купляюць падробку на Рэпэрбане — ім шкада нават паўмаркі за Рэч з Тых Часоў, навошта, калі на Рэпэрбане ёсьць бяздарныя імітацыі за дзесяць пфэнігаў штука? Ён сядзеў тут, пад ружамі, і чытаў кнігі. Гартаў, шаптаў нешта, быццам сыпаў пясок — горку за горкай, горку за горкай. Я і сам мог сядзець на касе, калі мне і патрэбны быў памочнік, дык хіба што весьці ўсю гэтую бясконцую блядзкую перапіску з падатковай і яе ганчакамі... Але я дазволіў яму сядзець там, пад ружамі. Было ў ім нешта такое...”

Стары апусьціў вочы. Прыкмета таго, што зараз пачнецца мана. Мана ў імя нейкай сьвятыні. Як жа лёгка выдаюць сябе людзі, калі пачынаюць маніць у імя сьвятыні, падумаў Тэрэзіюс Скіма — і памыліўся.

“Больш за ўсё ён баяўся памерці адзін у танным гатэлі... Была ў яго такая фобія. У кожнага свая фобія. Я вось усё жыцьцё баяўся катоў. Хер яго ведае, чаму. А ён баяўся памерці ў занюханым гатэлі ў поўнай адзіноце. Я казаў яму: гэй, хлопец, ты яшчэ малады, якая нахрэн сьмерць? Пакуль табе прыйдзе час паміраць, гатэляў ужо не застанецца. Замест іх будуць труны з кнопкамі: здавай чамаданы, кладзіся і дохні. Да раніцы. А раніцай прачынаешся і плаціш за паўстаньне зь мёртвых. Дурны жарт, га? Як могуць людзі, якія не чытаюць кніг, ведаць, што такое сьмерць?..”

Стары Лямпэ зь нянавісьцю зірнуў на Скіму.

“Сьмерць — гэта майстра нямецкі глядзіць бла­кітнае вока”

Ён уперыўся вачыма ў агента і раптам зара­гатаў.

“Блакітнае вока нямецкага майстра!”

Адсьмяяўшы порцыю жоўтай сьліны, ён сплю­нуў і выцер дрыготкай рукой шырокі, нібы ўзрэзаны па краях рот.

“А аднойчы я заўважыў, як ён піша, мой памочнік. Як ненармальны, ад рукі, у нататніку. Што ты там пішаш, сынку? Вершы. Вершы? Пачытай. Я паслухаў... Я нічога не зразумеў, гэта былі вершы на нейкай іншай мове, можа, рускай, а можа, і не, мой прадзед ведаў рускую... Я даўно казаў, што некалі яны адгародзяцца ад нас мурам. Рускія любяць муры... Рускія. Рускія напісалі такія кнігі, у якіх ёсьць усё... Усё, вашу маць. Дзьвесьце гадоў таму напісалі — і вось нарэшце іх вялікія пісьменьнікі падохлі. Усё. Але ніхто ня хоча ведаць пра сябе ўсё... Цікава, хто ты, там, сярод жывых? Мужык ці баба? А, насраць. Усё роўна ў бабскай адзежы... Гэтая мода прыйшла надоўга...”

І тады ў руках старога Лямпэ зьявілася бутэлька нейкага алькаголю. Ром? Тэрэзіюс Скіма ажно прыўстаў ад зьдзіўленьня — яму падалося, што гэта тая самая бутэлька. Тая самая — і не. Ён ня бачыў мулаткі. Стары трымаў бутэльку этыкеткай да сябе. Нібы наўмысна дражніў жывых — ідзіце, маўляў, сюды, ляціце церазь Лету, лёгкія матылькі, ляціце і паглядзіце.

Зарослы сівымі валасамі кадык здрыгануўся, Тэрэзіюс Скіма адчуў смурод алькаголю. Гэта нейкае дзіва — але ён, вочы якога ўжо балелі ад напружаньня, адчуў гэты густы водар, нібы сядзеў у адной з кнайпаў Кройцбэргу, сярод алкашоў і лузэраў з усяго сьвету.

“Я адразу адчуў, што гэта нешта сапраўднае. Ягоныя вершы. Хоць не разумеў у іх ані слова. Клянуся маімі гнілымі зубамі, я адразу ўцяміў, з кім маю справу. З паэтам. Я кажу гэта — і мне ня сорамна. Паэт. Паэт. Вось вам, вы, жывыя! Я сказаў яму: малец, мы зладзім табе вечар у кнігарні. Разас­лаў абвесткі, расклеіў паўсюль: ад Фульсбютэлю і Ольсдорфу да Альтоны. Ніхто не прыйшоў. Толькі я ды ён. Ён толькі ўсьміхнуўся. Як жа слаўна мы набухаліся ў той вечар! Я, ён і мая Матумбі. Шкада, што яна сышла. Але правільна зрабіла — у яе алергія на кнігі і няўдаліц. А мы і былі тым, ад чаго ў яе пачаліся кароста і астма: кніжнымі няўдаліцамі...”

Лямпэ зноў сплюнуў.

“Пасьля таго вечара я напісаў гэтым няздарам, гістэрычным паэцішкам, Кіму і ўсім іншым: усё, чытайце і прадавайце сваё дзярмо дзе заўгодна, але ня тут. Тут будзе месца для сапраўднага. Для таго, што ніхто ня здолее прачытаць. А яму, свайму паэту, я сказаў: некалі яны ўсё роўна прыйдуць. Сюды, у “Niemandsrose”. Можа, праз сто гадоў, а можа, заўтра. Якая розьніца. Прыйдуць, каб знайсьці цябе, хлопча. Але будзе ўжо занадта позна. Яны заўжды прыходзяць запозна, каб знайсьці цябе і спытаць, хто ты...”

Лямпэ зьвесіў галаву. Шкляны позірк, апушчаны долу, не казаў больш нічога. Ён быў п’яны — або гэта Тэрэзіюс Скіма захмялеў ад бясконцага патоку словаў, пад які яму так падабалася падстаўляць галаву.

Скіма раптам уявіў, што ён нікуды адсюль ужо ня выйдзе. Так і застанецца ў гэтай забытай богам і людзьмі, нікому не патрэбнай кнігарні. І кожны дзень будзе бачыць на сьцяне: Ружа ёсьць ружа ёсьць ружа. І так не спасьцігне сэнс гэтых бязглуздых і злавесных словаў.

Ці знойдзецца нехта, хто будзе шукаць яго, Скіму? І ці прыйдзе некаму ў галаву шукаць яго тут?

“У яго была кніжка. Халера на вас, я пераклаў бы яе, калі б мог. Так, ён меў пры сабе кніжку, пра якую сказаў толькі, што яе надрукавалі ў Празе. Там друкуюць кнігі? — спытаў я. Там ёсьць такі дом, куды можна прыйсьці пераначаваць, зьесьці суп і выдаць кніжку. Адзін асобнік. Яго заснавала нейкая вар’ятка, патлумачыў ён неахвотна. Ты прыехаў з Прагі? — спытаў я, хоць ведаў, што ён ня любіць пра гэта гаварыць. Не, адказаў ён і зноў сказаў гэтую сваю загадкавую фразу... “Пра тое, адкуль я ўзяўся, напісана ў адной казцы. Казка ў чэраве кніжнай гары, гара ў старой кнігарні, кнігарня ў часе, час унутры нас саміх”. Вось жа скаціна... Загадкавая, мілая скаціна, якая аднойчы здарылася са мной, хоць я быў проста кніжны чарвяк, ня болей...”