Зь ім быў толькі горад, які ён любіў дзіўнай любоўю кафкіянскага землямера.

І ўсе гэтыя людзі, якім ён вяртаў імёны і мінулае. Хоць яны яго пра гэта не прасілі.

Калі б было можна, ён выйшаў бы замуж за аднаго са сваіх безвалосых катоў або ажаніўся б з коткай. Гэта ня мела значэньня: котка, кот... Ён узяў бы іх у жонкі і мужы ўсіх: але закон усё яшчэ забараняў мнагажэнства.

Тэрэзіюс Скіма не любіў прыгадваць мінулае.

Яны выйшлі разам з Айсу ў сьветлы туман Альтоны.

“Вас правесьці? Я ведаю тут усе вуліцы...”

“Дзякуй, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. — Я дам рады і сам. Думаю, кнігарня тут толькі адна”.

8.

Ён крыху заблукаў — а можа, проста хацеў заблукаць, ногі вывелі яго да Эльбы. Тэрэзіюс Скіма стаяў на высокім беразе і глядзеў, як у тумане, што ніяк не хацеў разыходзіцца, нібы гэта была такая маўклівая дэманстрацыя прывідаў, чарнеюць агромністыя косткі старога порту, цягнуцца да неба, трывожна і маркотна.

З туману выплыў карабель, выштурхнуў сваю доўгую далонь, нібы просячы, каб на яе пасадзілі кагосьці жывога. Вока карабля сьвяцілася — і раптам жаласьлівы рык напоўніў мутную беласьць берагоў, Эльба засьпявала, працяжным, прастылым голасам, ад якога ў грудзях у Скімы ўсё сьцялася, нібы зь ім толькі што нехта разьвітаўся.

Скарга мора.

“Гэты люты прымушае мяне зьяжджаць з глузду”, — падумаў Скіма, знайшоўшы ў тумане між ка­ля­ровых дамоў патрэбныя дзьверы. Надпіс “Nie­mands­rose“ быў зусім малы, някідкі, затое сама ружа...

Ружа ёсьць ружа ёсьць ружа

напісана было на сьцяне, да якой ён прытуліўся, бо ўвесь пакой быў завалены кнігамі, і не наступіць на іх было немагчыма. Толькі стаяць каля гэтай сьцяны зь бязглуздым надпісам і хапацца за яго позіркам, каб ня ўпасьці.

“Мы не працуем”, — сказала дзяўчына-падлетак, якая зьявілася зь ніадкуль, нібы саскочыўшы з гэтых чырвоных літар на пажоўклых, некалі белых шпалерах. Цемнаскурая тынэйджарка, захутаная ў белую коўдру. Ня ружа — але кветка, што яе зьела і аблізнулася. Белыя зубы абцягваў матавы мэтал брэкетаў, і гэта і праўда надавала ёй драпежны выгляд.

“Хіба вы ня ведаеце, мы даўно не працуем”.

Тэрэзіюс Скіма павітаўся і прысеў на кукішкі. Цяжка стаяць каля сьцяны і захоўваць раўнавагу, калі да тваіх ног зьбегліся ўсе кнігі сьвету, а ўхапіцца можна толькі за сьлізкі сэнс кароткага надпісу.

Яна нахмурылася.

“Мы не прадаем ні паштовак, ні старога порна, ні забаўных літарак на матрацы. Мы і раней іх не прадавалі. Едзьце ў Санкт-Паўлі, на Рэпэрбан, мы зачыніліся, назаўжды”.

“А калі я хачу купіць кнігу?” — спытаў Тэрэзіюс Скіма, думаючы пра тое, як бы шчыльней ссунуць ногі. Усё ж не зусім прыстойна сядзець на кукішках у вузкай спадніцы перад падлеткамі. Асабліва калі ты агент ED.

“Кнігу? — дзяўчына разгубілася. — Якую кнігу?”

“Ну, напрыклад, Хрысанагіса... У вас ёсьць паэзія?”

“Я ня ведаю такога паэта... — дзяўчына зірнула на яго спалохана. — Ён, напэўна, з гэтых, сучасных... Але ў нас ёсьць, напрыклад, Паўль Цэлян...”

“Ён часта тут выступае?”

“Хто? Цэлян? — цяпер яна ўжо супакоілася і глядзела на яго крышку пагардліва. — Ну вы даяце. Ён памёр у 1970, у Парыжы. Кінуўся ў Сэну з моста Мірабо”.

“Чаму?”

“Ён быў паэтам... — сказала дзяўчынка. — Зь імі ня так лёгка адказаць на пытаньне “чаму?””

“Гэта праўда, — пагадзіўся Тэрэзіюс Скіма. — Гэта твой любімы паэт?”

“Магчыма... — задуменна сказала дзяўчынка. Ёй відавочна спадабалася пытаньне. — Але я люб­лю і іншых. Напрыклад, Імрэ фон Штукара. Ён... ён таксама даўно памёр, — дадала яна пасьпешліва. — Вы чыталі яго?”

“Не”.

“Ясна... — дзяўчынка была расчараваная. — Дык ваш улюбёны паэт — гэты... Хрысанагіс?”

“Ды не, — хутка прамовіў Тэрэзіюс Скіма. — Па шчырасьці, я нічога ня ведаю пра паэзію. Паслухай... Як цябе завуць?”

“Міра”.

“Паслухай, Міра. Я агент Скіма з Бэрліну, з аддзелу, які займаецца ідэнтыфікацыяй невядомых асобаў. Учора ў адным гатэлі памёр чалавек, пра якога ніхто нічога ня ведае. Разумееш? І мне сказалі, што ў гэтай кнігарні я магу знайсьці патрэбныя зьвесткі. У старога Лямпэ”.

Дзяўчынка слухала яго недаверліва, яна яшчэ шчыльней загарнулася ў коўдру і цяпер нагадвала белае пірожнае зь цёмнай чарэшнінай наверсе. Трэба сказаць ёй, каб замыкала дзьверы — калі ўжо яны і праўда не працуюць.

“Стары Лямпэ — гэта мой бацька”.

“Бацька? Колькі ж яму гадоў?”

“Я нарадзілася, калі яму было шэсьцьдзесят. А калі мне споўнілася трынаццаць, ён памёр”.

“Ясна, — Тэрэзіюс Скіма ня вытрымаў і ўсеўся на падлогу, рассунуўшы кніжныя завалы мыском бота. Якая палёгка. І якая няўдача. — Мне шкада, Міра. Але, можа, ты зможаш мне дапамагчы? Можа, ты нешта чула пра...”

“Не сьпяшайцеся, агент Скіма, — сур’ёзна сказала Міра. — Вы вельмі сьпяшаецеся і таму можаце прапусьціць нешта важнае. Вы ж у кнігарні. Так, мы зачыніліся, але кнігі ўсё яшчэ тут. Бачыце? У кнігарні нельга быць пасьпешлівым, нельга рабіць таропкіх высноваў. Так навучыў мяне бацька. Гэта ня фільм і не відэаблог. Гэта кнігі. Трэба мець цярплівасьць, каб іх прачытаць. І яшчэ большую цярплівасьць, каб зразумець. Чытаньне — гэта праца. Магчыма, цяжэйшая за пісьмо”.

Скіма агаломшана выслухаў гэтыя павучэньні. Апошні раз зь ім так размаўляў Пэтэр. Перад тым, як яны рассталіся. Але самым цікавым было тое, што яму падабалася слухаць гэтае цёмненькае, абсыпанае пухам коўдры дзяўчо. Ён паслухмяна кіўнуў і выцягнуў ногі.

“Бацька казаў мне перад сьмерцю, што вы прыйдзеце”.

“Што?” — Тэрэзіюс Скіма схапіў сябе за сярэбраную бародку. Ён зусім забыўся пра тое, што трэба трымаць ногі разам, спадніца задралася, Міра зірнула на яго са шкадаваньнем.

“Бацька ніколі не насіў спадніцаў. Людзі лічылі яго злым, непрыветным, такім сабе аскепкам мінулай эпохі... Але паважалі”.

“Ты сказала, што... Што твой бацька... Стары Лямпэ ведаў, што я прыйду сюды?”

“Ён папярэджваў. Аднойчы, казаў ён, тут зьявіцца хтосьці, хто будзе шукаць чалавека зь пяром і кнігай. Можа быць, праз год, а можа, праз сто гадоў. Але гэта адбудзецца. Так ён казаў і пакінуў пасланьне. Вы прыйшлі праз год. Але пакажыце мне пяро. І кнігу таксама”.

Тэрэзіюс Скіма паклаў на калені заплечнік, дастаў тое, што засталося ад пастаяльца, і працягнуў Міры.

“Так, усё правільна. Хадземце ўніз, бацька скажа вам усё, што трэба”.

“Скажа?”

“Гэта відэазапіс. Ён зрабіў яго на стары тэлефон, але ў мяне ёсьць усё патрэбнае”.

І вось яны ўжо спускаліся па пакручастай лесьвіцы на цокальны паверх, у пакой, дзе таксама былі кнігі: разарваныя пачкі і цэлыя, не кранутыя нікім цагліны, часопісы, газэты, стосы тонкіх і тоўстых папяровых трупаў. На імгненьне Тэрэзіюс Скіма ўявіў сабе канцлягер.

Яна пасадзіла яго на праціснутую канапу і працягнула стары тэлефон на прывязі зараднай прылады. Выключыла цьмянае сьвятло, села побач. Ён адчуваў, як ад яе востра пахне падлеткам. Пах раскрытага падвальнага акна на зімовай вуліцы.

На маленькім экране зьявіўся жаўтаваты твар старога мужчыны. Той пажаваў вуснамі і зьедліва ўтаропіўся ў вочы агента Скімы.

“Прыйшлі... Прыйшлі нарэшце... Я ведаў... Ведаў. Некалі ўсё роўна ўсё сыдзецца. Што б вы там ні вярзьлі пра сучаснасьць і актуальнасьць... Тых, хто піша, ніколі нельга судзіць пры жыцьці. Ня ведаю, ці побач мая дачка Міра. Магчыма, яна ўжо даўно ў магіле. Калі так, дык, спадзяюся, яна пражыла шчасьлівае жыцьцё. Яна адзінае стварэньне, якое я любіў...”

Вядома, у вачах у Міры зьявіліся сьлёзы. Як у старых фільмах, падумаў Тэрэзіюс Скіма. А можа, яму падалося. У пакоі было цёмна, і водсьвет з экрана старога тэлефона блукаў па іхных тварах. Якія былі цяпер аднаго колеру.

“Калі ты побач, Міра, дык перастань румзаць і замкні дзьверы. Ты заўжды забывала гэта рабіць. Там навокал столькі гаўна. Небясьпечнага гаўна. Вы нават не ўяўляеце, там, сярод жывых, колькі гаўна было, калі я круціўся сярод вас. Ад вас жа немагчыма было схавацца. Вы лезьлі ва ўсе шчыліны... Людзі, людзі... Гаўно. Усё гаўно, апрача мастацтва і Міры... І ты гаўнюк, той, што сядзіць зараз і слухае маё трызьненьне. Ну, ці гаўнючка. Усе вы гаўнюкі. Ня веру, што ў вас там стала хоць на каліўца лепш. Няздары... Слабакі і няздары! Што, крывіцеся там? Адварочваецеся? Хрэн вам у вочы! Усё роўна даслухаеце, што я скажу. Вы ж ня проста так прыйшлі...”

Стары Лямпэ закурыў — нешта сьмярдзючае, з дымам такім густым, што ягоны твар на нейкі час не было відаць. А калі дым разьвеяўся, Лямпэ пазіраў у аб’ектыў ужо ня толькі са злосьцю, але і з тугою.

“Спачатку вы развучыліся курыць... Піць... Гаварыць... Слухаць адно аднаго. Потым чытаць... А потым і пісаць... Вам жа нічога больш не цікава. Вы думаеце, што ведаеце ўсё! Адзінае, пра што вы думаеце, гэта будучыня. Адзінае, што яшчэ неяк можа страпянуць вашыя дохлыя душы. Вы думаеце, вы зьмяніліся... Курам на сьмех! Вось ідыёты...”

Стары Лямпэ заперхаў, закерхаў — такім быў ягоны старэчы сьмех. Тэрэзіюс Скіма зноў падумаў, што ён глядзіць кіно: столькі ў маналёгу гэтага чалавека было акторскай гульні.

“Слухайце, слухайце... Ня хочацца, а давядзецца... Я вам усё пра вас раскажу. Вы дыстрофікі там, ясна? У вас атрафіравалася самае важнае — а што, вы ўжо й ня памятаеце. Дыстрафічныя чалавекападобныя. Упэўненыя ў сваёй выключнасьці, упэўненыя, што ідзяце правільным шляхам. У вас не засталося сумневаў. Толькі карцінкі. Адны карцінкі. Тупыя дзеці. Вы ідзяце за карцінкамі і думаеце, што ведаеце ўсё пра сьвет...”

Ён пачынае надакучваць, падумаў Тэрэзіюс Скіма. Яму што, і праўда ў галаву не прыйшло, гэтаму старычыне, што можна проста праматаць запіс і паслухаць самае важнае? Калі, вядома, ён і праўда мае што сказаць, гэты звар’яцелы кнігар. А той нібы наўмысна працягваў філязофстваваць:

“Нічога не зьмянілася. Вось што вам варта ведаць пра сябе. Вам нецікава, як жылі людзі сто, дзьвесьце гадоў таму, і ў вас больш няма кніг, каб прачытаць і павучыцца ў іх... Вось у мяне ў руках кніга...”